نوسيني: دكتور جعفر شصخ
ئيدريس
سةرؤكي زانكؤي ئةمريكي كراوة
وةرطصرِان:
صلاح
ستار
ثصشةكي:
هةندص لة نوسةران و
رِؤشنبيراني رِؤذئاوا تةنها بةوهةولَ وكؤششةي كة حوكمةتةكانيان ئةيدةن وازيان
نةهنصناوةو دةس بةردار نةبوون لة طةرِان بة دواي ئةوةي كص هةلَسا بة ئةنجامداني
11 سبتمبر و تؤلَة لصسةندنةوةيان، بة هصرشي سةر ئةفغانستانيش تينوصتيان نةشكا،
بةلَكو دةستيان كردة لصكؤلَصنةوة لة سةر ئةوةي كة ناوي ئةبةن بة هؤكارة بيري و
رِيشةييةكاني ئةو رِوداوةي كة بة كارصكي ئيرهابي وةسف و ناو زةدةو، هةندصكيان
طومانيان وايةو لافي ئةوة لص ئةدةن كة ئةم رِوداوة هةر لة ناو خودي
تةعاليمةكاني ئيسلامداية و ئيسلام خؤي فةرمان بة شتانصكي لةو جؤرة دةدات، بة
تايبةت ئةوئيسلاميانةي كة بة وةهابي ناوزةدة ئةكرصن.
جا بةلَطةي ناتةواوي و
نةثصكاني ئةم طومانة لة دوخالَدا خؤي دةبينص:
يةكةميان: هةروةك هةندص لة
نوسةراني بة ويذداني رِؤذئاوايي خؤيان باسي دةكةن كة رِق بونةوةو قين لة
رِؤذئاواو دةست درصذيكردنة سةري تةنها لة سةر هةندصك لة كؤمةلَة ئيسلاميةكان
كورت هةلَنةهاتووة، بةلَكو كارصكة خاوةن شارستانيةتةكاني ديكةش بةشدارن تصيدا،
لة وتارصكدا لة رِؤذنامةي نيويورك تايمزدا يةكصك لةوانة دةلَصت: "بة راستي جؤرو
شصوازي ئةو دةست درصذية توندو تيذة وصرانكةرةي كة ئصستة ئصمة بة
ئيسلاميةكانيةوة ئةبةستينةوةو ئةيدةينة ثالَيان، لة ثصشدا-لة جياتي ئةوان-بة
ضةند سةدةيةك ثةيوةست بووة بة يابان و كؤرياو سينةوة" ثاشان ئةلَصت: "وة تةنها
مسولَمانةكانيش نين كة تاكتيكي خؤكوذيان قؤرخ(إحتكار) كردبصت"(1) هةندصكيشان
باس لةوة دةكةن كة يةكةم كاري طةورةي ئيرهابي لة ولاَتة يةكطرتوةكاني ئةمريكادا
كة رِويدابصت كؤمةلَة نةسرانية ئوسولَيةكان ثصي هةلَساون
.
دووةم: كاتصك ئيرهاب
ثصناسةيةكي دروست و طونجاوي بكرصت بة جؤرصك كة ببةسترصتةوة بة تاوان و ستةم و
دةستدريَذي كردنةوة، ئةوة ئيسلام دورترين شتصكة لة ئيرهاب وةك رِوني دةكةينةوة.
بةلاَم طرفت و كصشةكة ئةوةية
كة وشةي ئيرهاب ئةوةي كة لة ئصستةدا بة كار ئةبرصت و رِةواجي ثص ئةدرص وشةيةكي
لصلَةو خةلَكي كؤك نين لة سةر مانايةكي دياري كراو بؤي، كةواتة سةرةتا ثصويستة
دةست بكةين بة خستنةرِوو ثيشانداني هةندصك لة ثصناسةكاني ئيرهاب و موناقةشة
كردنيان و رِونكردنةوةي فةزلَ و طةورةيي ئيسلاميش لة سةري.
ثصناسةي ئيرهاب
كؤمةلَصكي ئةمريكي
ثةيوةنديدار بة ديراسةكردني ئيرهاب دةلَصت(2):
ئيرهاب بة سورشتي خؤي كارصكة
قورس و طرانة ثصناسةكردني... ... تةنانةت حكومةتي ولاَتة يةكطرتوةكانيش
نةيتوانيوة لة سةر ثصناسةيةك رِصك بكةوصت بؤي، ئةوةتة نمونةي بةرضاو كة دةلَص:
ئيرهابيي لاي كةسصك تصكؤشةرة لة ثصناو ئازاديدا لاي يةكصكي تر.
فةرهةنطي
Encartaي
ئةلةكترؤني ئةمريكي ثصناسةي ئيرهاب ئةكات بةوةي كة:
بة كار هصناني توندو تيذي،
يان هةرِةشةكردنة بة بة كارهصناني توندوتيذي، لة ثصناو رِودان و دروستكردني
كةش و بارودؤخصك لة ترس و بيم لة ناو خةلَكانصكي دياري كراودا، توندو تيذي
ئيرهابي هةدةفي كؤمةلاَنصكي ئيثنييان ئايني، يان حكومات و دةسةلاَتةكان، يان
ثارتة سياسيةكان، يان شةريكاتةكان، يان دامةرزاوةكاني رِاطةياندنة.
بةلاَم كونطرسي ئةمريكي
ثصناسةي ئيرهاب ئةكات بةوةي كة
"توندوتيذييةكي واقعة
كةبة مةبةست و بة بيركردنةوةو رِِامانةوة ئةنجام دةدرصت، بة ثالَنةرصكي سياسي و
هةدةف ثصي رِصكخراوة نيشتمانيةكانة، يان ئالَقة لة طؤي نهصنيةكانن كؤمةلَصكي
شةركةرنين زؤربةي جار بة مةبةستي(يقصد منه) كاريطةري خستنة سةر طوصطران يان
بينةران (ئةوكارة دةكةن).(3)
وةكالةتي لصكؤلَينةوةي
فيدراليش
F.B.I. سةبارةت بة ئيرهاب ئةلَصت:
بة كار هصنان-يان هةرِةشةية
بة بة كارهصناني- ناشةرعيانةو رِص ثص نةدراوة بؤ توندو تيذي دذي كةسانصك يان
كةل و ثةلصك(ممتلكات) بؤ ترساندن يان ناضار كردني حكومةت يان هاوولاَتيان
هةموويان يان هةندصكيان بؤ بة جص هصناني كؤمةلَة مةبةستصكي سياسي يان
كؤمةلاَيةتي.(4).
لة هةموو ئةم ثصناسانةدا
ناتةواويةكي بنضينةيي هةية كة لة بيرضونةوة يان لة بيرخؤبردنةوةية بؤ ماناي
ئةسلَي و زمانةواني ووشةكة ئةويش ئةو مانايةية كة هةردوو ووشة ئينطليزي و
عةرةبيةكةش دةي طةيةنن و لة سةري رِصكن.
يةكصك لة فةرهةنطةكاني زماني
ئينطليزي ثصمان دةلَصت كة ووشةي
Terror
ماناي
"بة كار هصناني توندو تيذية بؤ
بة جص هصناني مةبةستي سياسي ئينجا
نمونةيةكمان ئةداتي لة سةر ئةم بة كارهصنانة ئةويش بة رِستةيةك كة دةلَصت:
"بزوتنةوةي بةرطري
هةلَمةتصكي لة توندوتيذي Terror
دةست ثص كرد دذي هصزي
داطيركةر"(5)
كةواتة ئيرهاب جاري واية دةبصتة كارصكي ثةسةند
كراوو رِصثصدراو. وة هةر بةم مانا ثةسةندكراوو رِصثصدراوةش ئةم وشةية لة
قورئاني ثيرؤزدا بة كار براوة، خواي طةورة دةفةرموصت:
وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا
اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ
تُرْهِبُونَ
بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا
تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ:
هةرضي لة تواناتاندا هةية بؤ بة هصزكردني
سوثاي ئيسلام بيخةنة طةرِو ئامادةي بكةن بؤيان (هصزي ئاسماني و دةريايي و
وشكاني و ...هتد)و لة ئامادة كردني هةموو جؤرة ئةسث و (هؤكاني تري طواستنةوة)
كةمتةرخةمي مةكةن تا دوذمناني خواو دوذمناني خؤتاني ثص
ضاوترسصن
بكةن
[الأنفال: 60]
كةواتة وشةي ئيرهاب وةك
وشةكاني شةرِو جةنط وان، هةروةك ضؤن ماناي زةمكراو ناثةسةند ئةطةيةنن ماناي
ثةسةند كراوو مةشروعيش ئةطةيةنن بة ثصي جؤرو ضؤنيةتي ئةو ئيرهاب يان كوشتن يان
جةنطة ماناي بؤ دادةنرصت، جا لة سةر ئةمةوة تاكو ئةو مانا زةمكراوةي كة ثصي
مةبةستة بيطةيةنصت لة بةكارهصناندا كة وا ئصستة بلاَوة، ئةوة هةر ئةبصت ثابةندي
بكةيت بة وةسفصكةوة كة مانا زةمكراوةكة بطةيةنصت نةك مانا مةشروعةكة بة نموونة
وةك بوترصت: (ئيرهابي دةستدرصذكةر) يان (ئيرهابي زولَم و ستةمكارانة)،
رِونكردنةوةي ئةمة كارصكي ثصويستة بة تايبةت بؤ موسلَمانةكان، تاكو لة بةر
رِؤشنايي ئةمةوة بزانرصت كة كام ئيرهابة ناثةستةندو نامةشروعةو ثصويستة
بةرهةلَستي بكرصت و كام ئيرهابيش كارصكي ثةسةندةو شةرعيةتي هةية. بة رِاستي بة
هيض شصوةيةك ناكرص وشةي ئيرهاب تةنها لة مانا زةمكراو و خراثةكةيدا كورت
هةلَهبصتةو مادةم كتصبي ثةروةردطارمان بةلَطةية لة سةر ئةوةي كة ئةشص بؤ ماناي
ثةسةندكراوو مةشروعيش بة كار ببرصت.
لة بةر ئةوة ئةطةرِصمةوةو
ثصشنيار ئةكةم كة ثصناسةي ئيرهاب بة مانا زةمكراوةكةيةوة ببةسترصتةوة بةوةي كة
ئيرهابصكي دةستدرصذكةرو شةرِانية-الارهاب العدواني-.ئينجا ئةو كاتة مانا
بنضينةييةكةي رِوون و ئاشكرا دةبصت، بةلاَم ئةو زيادانةي كة ثصناسةكة دةكةنة
ثصناسةيةكي زاراوةيي ئةوة ديارة كة قورس و طران نية رِصكةوتن لة سةري، بة
تايبةت ئةطةر ووتمان وةك هةندص لة ديراسةكةراني ئيرهاب لة ولاَتة يةكطرتوةكاني
ئةمريكائةلَصن كة ثصناسة زاراوةييةكان دةطؤرِصن و جياوازيان دةبص بة جياواز
بوون و طؤرِاني ثص مةبةست بوني ئةو زاراوةية، ئةوةتة ثصناسةكةي كؤنطرس مةبةست
ثصي سةرذمصريكردني كارة(عمليات) ئيرهابيةكانة لة جيهاندا، وة ثصناسةي وةكالةتي
هةوالَداني ئةمريكيش بؤ ئيرهاب مةبةست ثصي شوصنكةوتن و بة دواداضوني ئةو
كةسانةية كة دةست درصذي ئةكةنة سةر ولاَتة يةكطرتووةكان، بةلَص جياوازي هةر
دةمصنص لةوةي كة كامةيان بة مةشروع و رِصثصدراو ئةدرصتة قةلَةم و كامةيان وا
نية، بةلاَم ئةمة كارصكة ئةطةرِصتةوة بؤ رِؤشنبيري و تصطةيشتني خةلَكي و ئاين و
فةلسةفةيان، وة كؤمةلَة كارصكيشن كة ئةطونجص طفتوطؤيةكي ذيرانةي ضاكي لة سةر
بكرصت، ضونكة طرنطي ئصمة بةو ئيعتبارةي كة موسلَمانين ئةوةية كة بؤ جيهاني رِون
بكةينةوة كام كارة بة ئيرهابصكي دةستدرصذكةرو شةرِاني لة قةلَةم ئةدةين، وة ضؤن
خةلَكي بثارصزين لة شةرو مةترسي ئةو ئيرهابة.
لةو رِةطةزانةي كة هةر ئةبص
زيادي بكةينة سةر ماناي زمانةواني تاكو بطصرِرصت بة ماناي زاراوةيي:
دياريكردني جؤري ئةوانةي
هةلَئةسن بة ئيرهاب لة طةلَ ئةوةشدا كة خةلَكي جاري واية قسة لة سةر ئيرهابي
دةولَةت ئةكةن بةلاَم لصرةدا نيمضة كؤرِايةك هةية لة سةر ئةوةي كة مةبةست بة
ئيرهاب لة مانا زاراوةييةكةيدا ئةوةية كة رِصكخراوةكان يان كؤمةلَةكاني نا
دةولَةتي و نا حكومةتي ثصي هةلَئةسن.
دياريكردني ئةوةي كة كص
مةبةستة بة توندو تيذي
.
وة لصرةشدا رِاجودايي هةية، لة كاتصكا
هةندص وا ئةبينن كة ماناي ئيرهاب لةو توندو تيذيةدا كورت هةلَبصتةوة كة مةبةست
ثصي ثصكاني ضةند هةدةفصك يان كؤمةلاَنصكي نا سةربازي بص، هةندص تر وا ئةبينن كة
ماناكة طشتطير بصت و هةمووي بطرصتةوة.
دياريكردني مةبةست
لصي ئةويش كة هؤكارصكة بؤ بة جص هصناني
هةدةفة سياسي و كؤمةلاَيةتيةكان.
ئصستاو لة ذصر تيشكي ئةم
رِاظةكردنةدا بؤ ضةمكي ئيرهاب ئةتوانين كة هةلَوصستي ئيسلام سةبارةت بة ئيرهاب
رِون بكةينةوة.
ضارةسةري ئيسلامي بؤ كصشةي
ئيرهاب
كةواتة ثشت بة خوا ئةلَصين
بة رِاستي ئيسلام دورترين شتصكة لة ترساندن وتؤقاندني خةلَكي و كوشتن و
برِينيان، ئيسلام كاتص كة ئةو كارة بةرامبةر بة هةندصكيان ئةكات ئةوة تةنها لة
بةر ئةوةية كة بةرثةرضي دةستدرصذيكردنيان دةداتةوةو بة مةبةستي وةستاندني يان
تؤلَة لصسةندنةوةي تاوانصكة كة بةرامبةري ئةنجام درابصت، وة ئةم ئاينة تةنها
واز ناهصني بة ئيدانةكردن و سةرؤكؤنةي ئيرهابي دةستدرصذكةرو شةرِاني بةلَكو
سةرئةكصشص بؤ داناني ضارةسةريش بؤي. جائيسلام ضارةسةرصكي دةرووني و زانستي و
رِصكخراوةيي-تنظيمي- بؤ كصشةي ئيرهاب كردووة، ضارةسةرصكي تؤلَةيي، وة
ضارةسةرصكي ضاكسازيانة. بو شصوةيةك ئةطةر ئةم جؤرانة لة ضارةسةركردن ثيادةكران
ئةوا دةتوانرصت ثصوةرصكي دادطةرانة بؤ ئيرهاب بدؤزرصتةوةو ئيرهابي ناشةرعي و
دةستدرصذكةر بة ئاساني جيا بكرصتةوةو لة سنوري خؤيدا بوةستصت و بةرهةلَستي
بكرصت و نةهيَلَرصت.
بة ثشتيواني خوا هةريةك لةو
شصوازانة ئةخةينة رِوو.
ضارةسةري دةرووني زانستيانة
ضارةسةري رِيشةيي و
بنضيينةيي بريتية لة ضارةسةري دةرووني، ضونكة كردةوةكاني مرؤظ بة ضاك و
خراثيةوة سةرضاوةو هةلَقولاَويان تةنها بينش و بيروباوةرِو بةهاو زانست و
زانياريانة. ئيسلام هةموو لادان و ستةمصكي مرؤظايةتي ضارةسةر ئةكات بة
طةرِانةوة بؤ ئيمان بة خواي طةورة كة بنضينةو بناغةي هةموو خصرو ضاكةيةكة لة
مرؤظدا، كة طرنطترين و بةهاترين ثصكهاتةيةكي فيترةو خوارِسكصكة كة خوا مرؤظي لة
سةر ثصكهصناوة، جا هةر كاتصك مرؤظ شيريني باوةرِي ضةشت ئيتر كارو كردةوةوي
ئةندامةكان و بةندايةتي و طوصرِايةلَي و دوركةوتنةوةو واز هصنانيش لة كاري خراث
و قةدةغةكراوةكان ئاسان وسانا ئةبن لاي.
ئينجا دواي ئيمانصكي ثتةوو
بة هصزو دلَنياييةكي تةواوو جصطير بونصكي دةرووني ثتةو ئةوجا بةندايةتيةكان دصن
و رِيشةي باوةرِصكي دامةزراو لة ناخي مرؤظدا دةضةسثصنن، بةندايةتيةكان لة
ئيسلامدا بة هصزترين ثالَثشت و ثالَنةرو كؤلَةكةي ئيمانن، طرنطترينيشيان نوصذة
:"إن
الصلاة تنهى عن الفحشاء و المنكر و لذكر الله أكبر":
بة رِاستي نوصذ قةدةغةي كاري فاحيشةو خراثة
ئةكات، وة يادي خواش لة هةموو شتصك طةورةترة" ثاشان سةرجةم كارةكاني تر كة دلَ
و دةرووني مرؤظ ثاك دةكةنةوةو ترسي خواي لة دةرووندا دروست دةكةن و لة تاوان و
خراثةكاري دوري دةخةنةوة.
جا ئةطةر دلَ بةو شصوةية لة
ثصشوازي بة جصهصناني فةرمانةكاني خوادا بوو، وازي لة قةدةغةكراوو نةهي
لصكراوةكان هصنا، ئةو فةرمانانة رِووي تص ئةكةن و لة سةري دادةنرصن بة جصيان
دصنصت و كةمتةرخةميان تيا ناكات، ئةو فةرمانانةي كة هةرضي كاري خصرو ضاكة هةية
بة درصذي باسيان كردووةو بؤ مرؤظي رِوون كردؤتةوة تاكو فةرمانبةرداري بصت
وثصيان هةلَسصت، وة هةر كارصكي شةرِو خراثةش هةبصت بة درصذي رِوني كردؤتةوة
تاكو وازيان لص بصنص و لصيان دورة ثةرصز بص، هيدايةت و رِصنموني خوا كة خؤي لةم
فةرمان و قةدةغةكراوانةدا ئةبينصتةوة تةواوو طشتطيرة بؤ هةموو كارصك لة
كارولايةنةكاني ذياني مرؤظايةتي، لةوانةش ئيرهاب، و شةرِكردن و جةنطان، جائصمة
فةرمانثصدراوين بةوة كة جيهادو تصكؤشانمان-كة طشطيرةو هةردووك لة ئيرهاب و
شةرِيش دةطرصتةوة- دلَسؤزانة بصت و تةنها مةبةست بةرزبونةوةي وشةي خوا بصت و
هيض مةبةست و خواستصكي دةرووني و خؤيي تصكةلَ نةبص، وة ثصويستة لة ضوار ضصوةو
سنوري ئةو بةها بةرزو جوانانةدا بصت كة خوا خؤشي دةوصن و فةرماني ثص داوون، وة
سنوركصشي نةكات و تصنةثةرِصت تاكو نةكةوصتة شتانصكةوة كة خوا ثصيان رِازي نيةو
تؤلَةي لةسةر داناوون لة ستةمكردن و دةستدرصذي و درؤو غةش و ناثاكي، شوصنكةوتني
هةواو ئارةزوو، تورِةبوون و تؤلَة سةندنةوةي دةروني، ضونكة بة رِاستي خوا
ثاكةو ثاك و ضاكيش نةبصت وةري ناطرصت.
خواي طةورة ئةفةرموصت:
( يَا
أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ
الْحَرَامَ و لا الْهَدْيَ وَ لا الْقَلائِدَ وَ لا آمِّينَ الْبَيْتَ
الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلا مِنْ رَبِّهِمْ وَرِضْوَانًا وَإِذَا حَلَلْتُمْ
فَاصْطَادُوا وَ لا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوكُمْ عَنِ
الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَنْ تَعْتَدُوا وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ
وَالتَّقْوَى وَ لا تَعَاوَنُوا عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُوا
اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ العقاب:
ئةي ئةوانةي باوةرِتان هصناوة دةستكاري
دروشمةكاني خوا مةكةن و هةلَي مةوةشصننةوة(بة تايبةت دروشمةكاني حةج و عةمرة)
هةروةها مانطةكاني حةرام كة (رجب،
ذو القعدة، ذو الحجة،
محرم)ن، تصكي مةدةن و ئةو قوربانيةش كة دةكرصت (مةرجةكاني مةشصوصنن)و ئةو
ملوانكانةي (دةكرصنة ملي ئاذةلَ، كة نيشانةية بؤ ئةوةي خاوةنيان برِياريداوة
بكرصن بة قورباني) لصي مةكةنةوةو رِصطة لةوانة مةطرن كة دصن بؤ (طواف)ي
كةعبةو لة كاتصكا بة ئومصدي فةزلَ و رِةزامةندي خوان، كاتصك ئيحرام دةشكصنن
ئةوة بؤتان هةية رِاو بكةن، هةروةها دوذمنايةتي و رِةقةبةرايةتي كةسانصك كة
نةيانهصشت كاتي خؤي (طواف)ي
كةعبة بكةن مةكةنة هؤي دةستدرصذي و بةرثاكردني ناخؤشي، يارمةتي و كؤمةكي يةكتر
بكةن لة سةر ضاكةو خواناسي، نةكةن يارمةتي و كؤمةكي يةكتر بكةن لة سةر طوناهو
دةستدرصذي، لة خوا بترسن و ثارصزكار بن، ضونكة بة رِاستي خوا زؤر بة توندي
تؤلَة دةستصنصت.)
[المائدة: 2]
ثصشةوا
ابن كثير
لة تةفسيري ئةم ئايةتةدا فةرموويةتي: "واتة
رِقي ئةو كةسانةي كة بةربةستيان كردن لةوةي بضنة مزطةوتي حةرامةوة ئةويش كة لة
سالَي حودةيبيةدا بوو، واتان لص نةكات كة حوكم و فةرماني خواي طةورة بشكصنن
بةرامبةريان و تؤلَةيان لص بكةنةوة بة زولَمكردن لصيان و دةستدرصذي كردنة
سةريان، بةلَكو بةوةي كة خوا فةرماني ثصداون فةرمان بكةن و دادثةروةربن لة مافي
هةر يةكةياندا...ضونكة دادثةروةري واجبة لة سةر هةموو كةسصك و بؤ هةموو كةسصك
لة هةموو حالَصكدا. هةندص لة ثصشين وتويانة: مامةلَةم لة طةلَ ئةوة نةكردووة كة
سةرثصضي خواي بةرامبةر كردووم بةو شصوة ئةوة نةبصت كة طؤصرِايةلَي خوام كردووة
تيايدا( واتة ئةطةر ئةو سةرثصضي خواشي كردبصت كة زولَم و ستةمي كردبص
بةرامبةرم، من بةوةي كة باش و دادثةروةرانة جولاَومةتةوة لة طةلَيدا
طؤصرِايةلَي خوام كردووة). ئاسمانةكان و زةوي هةمووي لة سةر عةدل و دادثةروةري
وةستاوون و بة دادثةروةرانة رِاطيراوون".
ئةم هةلَوصستة ئيسلاميةي كة
بانطخوازو بانطةشةية بؤ دادثةروةري و بؤ دةست درصذي نةكردن، هةلَوصستصكي
تاكتيكي و كاتي نية، بةلَكو هةلَوصستصكي هةلَقولاَوة لة ئةسلَ و بنضينةي ئةم
دينةوة، ئةويش لة بةر ئةوةي:
ضونكة ئةم ئاينة-وةك ئاينة
هةق و رِاستيةكاني تر كة خوا ثصغةمبةراني ثص ناردووة- تةنها بانطةشةيةكة بؤ
ثصناسة و ناسيني خةلَكي بة ثةروةردطاريان و رِصنموني و هيدايةت دانيان بؤ
بةندايةتيكردني، تاكو بةم بةندايةتيةيان بة بةختةوةري و ئاسودةيي بذين لة ذياني
دنياو دوارِؤذيشياندا و دةستدرصذي نةكةنة سةر يةكتر.
بةلاَم خؤ هيدايةت دان و
رِصنموني رِاستةقينة كارصكة ثةيوةستة بة دةروونةوةو ترساندن و هةرِةشةو طورِةشة
بة ئازارو ئةشكةنجة يان كوشتن و برِين سوودي نية لة طةلَيدا، بةلَكو ئةوةي كة
لة طةلَيدا سودي هةية-بؤ كةسصك كة ئامادةي وةرطرتني هيدايةت و رِصنموني بص-
ئةوةية كة شارةزاي ئةو هةق و رِاستةية بصت كة ثصغةمبةر
صلىالله عليه و سلم
ثصي هاتووة بة شصوةيةك كة دلَي بة تةواوي لة سةري دامةزرص و دلَنيا بصت لصي و
بة تةواوي ئةو هةق و رِاستيةي بؤ رِوون بصتةوة كة ئةم ئاينة رِاستةو بؤ
رِاطرتني هةق و دادثةروةري هاتؤتة خوارص.
لة بةر ئةوة ئةبينين كة
طرنطي يةكةمي ثصغةمبةران بة طشتي-لةوانةش ثصغةمبةري خؤمان-وة طرنطي شوصن
كةوتوانيشي لة ثاش خؤشي طةياندني ئةم رِاستية بووة بة شصوةيةكي ثاك و بصطةردو
بص هيض لةكةو ناتةواويةك، وة موجادةلةو طفتؤطؤ كردن لة سةري بة بةلَطةي
رِؤشنةوة كة هةموو ئةو طومانانةي لةم رِصطةدا دصنة ثصش برِةوصنرصنةوةو
شكستخواردوو ببن. وة لة سةر ئةمةشةوة جيهادو تصكؤشاني يةكةم و بةردةوام بريتي
بووة لة جيهاد بة قورئان، واتة جيهادي بةلَطةو رِو بة رِوبونةوةي رِاستيةكان،
خواي طةورة ئةفةرموصت:
(وجاهدهم
به جهادا كبيرا):
بةم قورئانة هةولَ و كؤششصكي طةورةيان لة طةلَدا
بكة). الفرقان52.
وة لصرةوة ئةو كةسةي ئةبصتة
هؤي هيدايةت و رِصنومي مرؤظصك و دةستي ئةطرصت بةرةو هةق و لة نةفامي و بص
مةبةستي دةري دصنص، ثاداشتصكي ئصجطار طةورةو نةبرِاوةي ضنط دةكةوصت نةك ئةوةي
كة بيكوذصت و لة ناوي بةرصت، تةنانةت ئةطةر لة كاتصكيشدا كوشتني رِصي
ثصدرابص.(واتة ثاداشتي هيدايةت داني كةسصك بؤ رِصطةي رِاست زؤر طةورةترو
نةبرِاوةترة لةوةي كة بيكوذيت و لة ناوي بةريت) بوخاري خواي لص رِازيبص لة
سةهلي كورِي سةعدةوة خوالصي رِازيبص ئةطصرِصتةوة كة ووتويةتي
:
قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى
اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَوْمَ خَيْبَرَ لَأُعْطِيَنَّ الرَّايَةَ غَدًا
رَجُلًا يُفْتَحُ عَلَى يَدَيْهِ يُحِبُّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيُحِبُّهُ
اللَّهُ وَرَسُولُهُ فَبَاتَ النَّاسُ لَيْلَتَهُمْ أَيُّهُمْ يُعْطَى
فَغَدَوْا كُلُّهُمْ يَرْجُوهُ فَقَالَ أَيْنَ عَلِيٌّ فَقِيلَ يَشْتَكِي
عَيْنَيْهِ فَبَصَقَ فِي عَيْنَيْهِ وَدَعَا لَهُ فَبَرَأَ كَأَنْ لَمْ يَكُنْ
بِهِ وَجَعٌ فَأَعْطَاهُ فَقَالَ أُقَاتِلُهُمْ حَتَّى يَكُونُوا مِثْلَنَا
فَقَالَ انْفُذْ عَلَى رِسْلِكَ حَتَّى تَنْزِلَ بِسَاحَتِهِمْ ثُمَّ ادْعُهُمْ
إِلَى الْإِسْلَامِ وَأَخْبِرْهُمْ بِمَا يَجِبُ عَلَيْهِمْ فَوَاللَّهِ لَأَنْ
يَهْدِيَ اللَّهُ بِكَ رَجُلًا خَيْرٌ لَكَ مِنْ أَنْ يَكُونَ لَكَ حُمْرُ
النَّعَم
:
ثصغةمبةر
صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ
لة رِؤذي خةيبةردا ووتي: سبةينص ئالاَكة
ئةدةمة دةستي ثياوصك لة سةر دةستيدا خةيبةر رِزطار ئةبصت، ئةو كةسة خواو
ثصغةمبةري خؤش ئةوصت و خواو ثصغةمبةريش ئةويان خؤش دةوصت، جا خةلَكي ئةو
شةوةيان كردةوة ئةبص كاميان بص ئالاَكةي ثص بدرصت، بةياني هةموويان ئاواتيان
ئةوة بوو كة ئالاَكة بة يةكصك لةوان ببةخشرصت، ئةوجا فةرمووي: كوا عةلي، ووترا:
سكالاَي ئازاري ضاوي ئةكات، ئةوجا تفصكي كردة ضاوي و بؤي ثارِايةوةو يةكسةر ضاك
بؤوة وةك ئةوةي هيض ئصشي نةكردبصت، ئةوجا ئالاَكةي ثص داو ووتي (عةلي): شةرِيان
لة طةلَ ئةكةم تاكو وةك ئصمةيان لص دص، ئةوجا ثصي فةرموو: لة سةر خؤ برِؤ تاكو
لة شوصني طورِةثاني ئةوان دا ئةبةزيت ئةوجا بانطيان بكة بؤ ئيسلامو هةوالَيان
ثص بدة بةوةي كة لة سةريان ثصويستة، سوصند بص بة خوا ئةطةر خوا بة هؤي تؤوة يةك
كةس هيدايةت بدات و رِصي رِاست بطرصتة بةر ئةوة باشترة بؤ تؤ لة حوشترة
سوورة(ئةو كاتة لة هةموو رِةشةولاَخصكي تر بة نرخ و بةهاترة بووة).
(
ابن
حجر) لة
(الفتح)دا
لة سةر ئةم فةرمودةية ئةلَصت:
لةم فةرمودةيةوة وةرئةطيرصت
كة مرؤظي بص باوةرِ دلَي رِابكصشرصت بؤ ئيسلام تا موسلَمان ببصت باشترو ضاكترةو
لة ثصشترة بة كوشتني.
وة بةوةي كة حالَةتي ئاشتي
حالَةتصكة كة باشترةو بانطخوازترة بؤ طوصطرتن و تصرِوانين و بيركردنةوة لة
ئيسلام كاتصك ئةخرصتة ثصش ضاوي كةسصك كة موسلَمان نية ئةوة فةزلَي ئةو حالَةتة
دراوة بة سةر حالَي جةنط و شةرِو كوشتندا.
خواي طةورة ئةفةرموصت
:
وإن جنحوا
للسلم فاجنح لها وتوكل على الله:
ئةطةر بالَيان بؤ ئاشتي رِاكصشاو رِازي
بوون ثصي ئةوة تؤش بالَي بؤ رِاكصشةو ثصي رِازي بة، وة ثشتيش بة خوا ببةستة.
وة خواي طةورة
سبحانةوتعالي- ثةيماني حودةيبةيةي ناو نا فةتح و رِزطار كردن. جا ئةوة ضي
رِزطاكردنصك بوو؟ بؤ ئةو ثةيمانة لة كاتصك بة رِووكةش شكست و لاوازي
موسلَماناني تيا بوو ناوي لص نرا فةتح و سورةتصكيش هةر بةو ناوة هاتة خوارةوة؟
ئةبص ض جؤرصك لة فةتح و رِزطاري لةو ثةيمانةدا بوبصت؟
(
الزهري)
وةلاَممان دةداتةوةو دةلَصت:
"
فما
فُتِحَ في الإسلام فتح قبله كان أعظم من فتح الحديبـية، إنـمــا كان القتال حيث
التقى الناس. ولما كانت الهدنة، ووضعت الحرب أوزارها، وأمن الناس كلّم بعضهم
بعضاً، والتقوا وتفاوضوا في الحديث والمنازعة، ولم يُكلّم أحد بالإسلام يعقل
شيـئاً في تلك المدة إلا دخل فيه، ولقد دخل في تينك السنتين مثل من كان في
الإسلام قبل ذلك أو أكثر:
ئةوة هيض فةتحصك لة ثصش ئيسلامدا نةكراوة
طةورةتر بصت لة فةتحي حودةيبية، كاتصك شةرِو ثصكادان خةلَكي بة يةكتري ئةطةن و
بةرامبةر بة يةك ئةوةستنةوة، بةلاَم كاتصك هودنةو رِصكةوتن كرا، شةرِ هصور
بؤوةو تةواو بوو، وة هةموو خةلَكي ئةمين و بص خةم بوون لة يةكتري، وة بة يةك
طةشتن و موفاوةزةو دانوسانيان دةربارةي قسةو كصشةكانيان ئةكرد، لةو ماوةيةدا
هيض كةسصك نةبووة خاوةن هؤش و ذيري بوبصت و قسةي بؤ كرابصت سةبارةت بة ئيسلام
نةضوبصتة ناويةوةو باوةرِي نةهصنابص، بة رِاستي تةنها لةو دوسالَةدا(واتة ئةو
دو سالَةي ثةيمانةكة) ئةوانةي هاتنة ناو ئيسلامةوة هاووصنةي بطرة زياتريش بوون
لةو كةسانة لة سةرةتاي ئيسلامةوة موسلَمان ببوون"
[6]
(
ابن
حجر)
ثالَثشت بؤ قسةكةي
(الزهري)
دةلَصت:
فإن الناس لأجل الأمن الذي
وقع بينهم اختلط بعضهم ببعض من غير نكير، وأسمع المسلمون المشركين القرآن،
وناظروهم على الإسلام، جهرة آمنين، وكانوا قبل ذلك لا يتكلمون عندهم بذلك إلا
خفية:
خةلَكي لة ثصناو ئةوةي كة هصمني و ئاسايش
بةرقةرار ببوو لة ناوياندا هةندصكيان بة بص بةربةست و رِص لصطرتن تصكةلَ بة
يةكتري بوون ، وة موسلَمانةكان قورئانيان دا بة طؤي موشريك و هاوةلَطيرةكاندا،
بة ئاشكراو بص ترس و بيم كةوتنة مونازةرة كردن لة طةلَيان و بةرة رِويان بونةوة
لة سةر ئيسلام، لة كاتصكدا لة ثصش ئةوةدا(واتة ثصش رِصكةوتننامةكة) بة نهصني و
ضرثةوة نةبواية نةيانئةتواني قسةيان لة طةلَ بكةن.[7]
هةروةها
(ابن هشام)يش
ثالَثشت بؤ قسةكةي (الزهري)
دةلَصت:
ويدل عليه أنه صلى الله عليه
وسلم خرج في الحديبية في ألف وأربعمائة، ثم خرج بعد سنتين إلى فـتح مكة في عشرة
آلاف:
وة ئةوةي كة بةلَطةية لة سةري(واتة طةورةيي و
بة سوودي ئةو ثةيمانة) ئةوةية كة ثصغةمبةر
صلىالله عليه و سلم
بة هةزارو ضوارسةد كةسةوة دةرضوو بؤ حودةيبية، ثاشان دواي دوو سالَ بة دة هةزار
كةسةوة دةرضوو بؤ رِزطار كردني مةككة.[8]
لة قسةي ئةم سص زاناية ئةوة
هةلَصنجين كة فةتحةكة لةوةدا خؤي بينيوةتةوة كة ئةو خةلَكة زؤرة لةو ماوة
كةمةدا كة شةرِو كوشتار وةستا و موسلَمانان بة ئةميني و بص ترس و بيم توانيان
ئيسلام بدةنة طؤي ئةو خةلَكة، زؤرينةي هةرةزؤريان بة هؤي رِصكةوتنةكةوة
حالَةتةي ناشةرِةوة هاتنة ناو ئيسلامةوةو موسلَمان بوون.
لةوانةية يةكصك ثرسيار بكات
و بلَصت: ئةطةر رِصكةوتن و ئاشتي و موادةعة هةلَبذاردةو سةرثشكي ئيسلامة دةي
باشة بؤضي بانطةشة ئةكات بؤ هصز ئامادةكردن و بانطةشةي جيهادي شةرِ (الجهاد
القتالي) ئةكات و ئةو ثلةو ثاية بةرزة ئةداتة موجاهيدان و تصكؤشةران وةك
ئةزانين؟
وةلاَمةكة ئاسانة: خواي
طةورة كة مرؤظةكاني دروست كردووة ئاطادارة ثصيان وئةزانصت كة هةندصكيان تةنها
بة كوفرو بص باوةرِ بوون بة هةق واز ناهصنن و لةو سنورةدا ناوةستن، بةلَكو بة
رِاستي رِقي لصي ئةبصتةوةو ئةو رِق و كينةشي تةنها حالَةتصكي دةروني نية بؤي و
سةرئةكصشي بؤ رِق بونةوة لة هةلَطراني و دروستكردني بةربةست و رِصطصر لة ثصناوي
لة ناو بردني و بلاَو نةبونةوةيدا، وة هةرضيةك لة توانايدا هةبصت ئةيبةخشصت بؤ
بلاَو نةبونةوةي ئةو هةق و طوصبيست نةبوني خةلَكي بؤي، كةواتة هةق هةر ئةبصت
هيزصكي ماددي هةبصت بيثارصزصت و بةرطري لص بكات و ئةوانةش بثارصزصت كة دةستيان
ثصوةي طرتووةو بةرطري لص ئةكةن و بلاَوي ئةكةنةوة لةم جؤرة دةست درصذكةرو لة
سنور دةرضووانة، كةواتة جيهاد بؤ شةرِكردن و دذايةتي دةست درصذكةران دانراوةو
رِصي ثص دراوة، بةلَكو تةنانةت بؤ شةرِكردني ياخي بووانة لة خودي موسلَمانان
خؤشيان.
بةلاَم ئيسلام تةنانةت بؤ
ئةم جؤرة لة شةرِكردني شةرعي و رِصثصدراويش ئةو رِاطرو بةهاو زةوابت و
رِةوشتانةي كة دايناون بة هيض شصوةيةك بيري رِؤذئاوايي داينةناوةو نةخشةكصشي بؤ
نةكردووة بةوةي كة ناوي ئةبات بة شةرِي دادثةروةرانة (
الحرب
العادلة). لةوانة:
فةرمان دان بة دادثةروةري
تةنانةت لة طةلَ دوذمنانيشدا و دةست درصذي نةكردنة سةريان.
شةرِيان لة طةلَ ناكرصت و
ناكوذرصن بة هؤي كوفرو بص باوةرِيةكةيانةوة، بةلَكو بة هؤي ئةو دةستدرصذو
سنورشكصنيةي ئةوانةيان كة ئةيكةن بةرامبةر بة دين يان بةرامبةر بةوانةي كة
دةستيان بة دينةوة طرتووةو ئةيثارصزن.
هةلَناني شةرِكةران لة سةر
وةرطرتن و قبولَكردني ئاشتي و بة خصرايي بة ثيرةوةضون بؤ وةرطرتني ئةطةر
لةوانة(بص باوةرِان)وة دةسثصشخةري لصوة كرا.
ضارةسةري رِصكخراوةيي
موسلَمانان فةرمانبةردارن
بةوةي كة جيهادو تكؤشاني دوذمناني خواو دوذمناني خؤيان بكةن، وة بةرطري لة
خؤيان و ئاينيان بكةن، بةلاَم جيهاد كارصكي كؤمةلَي و هةرةوةزيةو نابصت تاكصك
يان ضةند كةسصك سةربةخؤ ثصي هةلَسن، وة هيض بةروبومصك نادات بة دةستةوة ئةطةر
طؤرِا بة كارصكي تاكةكةسي بة تايبةت جيهادي دوذمنصكي بة هصز كة هصزو تواناو
كةسانصكي زؤري هةبصت، لة بةر ئةوة كاري جةنط لة ئيسلامدا لة ئةستؤي دةولَـةتي
ئيسلامة، هةر ئةوة كة كات و شوصني دياري ئةكات و هةر ئةويشة كة زيان و
بةرِذةوةندي شةرِكردن و شةرِ نةكردن دياري ئةكات لة هةموو حالَةتصكيدا، لة بةر
تيشكي تواناو ئيمكاناتي خؤي و دوذمنةكةيدا، ئةمانة هةمووي دواي رِاوصذكردن بة
خةلَكةكةي ئةيانكات و برِياريان لة سةر ئةدات لة بةر ئةوةي كة كاري جيهاد
هةموويان ئةطرصتةوةو كاريطةري لة سةر هةموويان هةية، ثصغةمبةر
صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ
و جصنشينة راشيدةكانيشي لة ثاش خؤي بةم
شصوةيةيان كردووة، ئينجا زؤرصكيش لةوانةي كة لة ثاش ئةوان هاتوون لة كاربةدةست
و دةسةلاَتداراني موسلَمانان، وة مةرجيش نية بؤ هاوكاري كردني ئةميري
مسولَمانان لةم كارةدا كة هةر ئةبصت كةسصكي باش و ضاك و دادثةروةر بصت ئةوجا
جيهادي لة طةلَدا بكرصت، بةلَكو لة طةلَيدا ئةبيت وثالَثشتي ئةكرصت ئةطةر
كةسصكي فاجريش بوو.(واتة كةسصك ثابةند بوو بة فةرمانةكاني ئيسلام بةلاَم لة
خودي خؤيدا تاوان و سةرثصضيش هةبوو).
ئةميري ئيمانداران عةلي
كورِي ئةبي تاليب خوا لصي رِازيبص ووتويةتي: "خةلَكي هةر دةبص
فةرمانرِةواييةكيان هةبصت جا ضاك بصت يان خراث، ووتيان: ئةوة فةرمانرِاي ضاك
زانيومانة كصية. ئةي باشة خراث بؤ؟ ئينجا لة سوودي خراثةكة باسي لةوة كرد كة
جيهادو تصكؤشاني دوذمني ثص ئةكةرصت.(لصرةدا مةبةست لةوةية كة موسلَمانان نابص
هةر لة خؤوةو سةربةخؤو بص ئةميرو كاربةدةست ئةم كارة طةورة كة جيهادة بطرنة
دةست و هةر يةك لاي خؤيةوة ئةنجامي بدات، ضونكة لةم حالَةتةدا فيتنةو ئاذاوةي
زياتري لص دةبصتةوة).
بةلاَم هةندص لة برايانمان
لةم سالاَنةي رابوردودا هاتون فةتوايان داوة كة تةنانةت بؤ تاكة كةسيش دروستة
كاري شةرِ لة دذي دوذمنان بطرصتة ئةستؤ سةربةخؤ لة دةسةلاَتدارو
فةرمانرِةوايان، وة بةلَطةو بؤ ئةوة بة ضيرؤكي أبو بصير(9)ئةهصننةوة، وة ئةمة
لة رِاستيدا بةلَطة ثص هصنانةوةيةكي سةرسؤرِهصنةرة كة لةوانةية بضصتة دةرطاي
موتةشابيهةوة، دةي ضؤن تاكة رِوداوصك ئةطيرصت و ئةبصتة بةلَطة لة سةر ثصضةوانةي
كارصك كة دةقةكاني قسةو جص بةجصكردني عةمةلي و كردةوةييةكاني لة سةر بصت؟ وة
ضؤنة ئةمة ئةكرصتة بنةمايةكي رِةهاو بص سنور بص ئةوةي هيض شتصكي تر هةبصت
بيطرصتةوةو مةرجدار بكرصت؟ لة سةر ئةوةش كة ئةطةر لة ضيرؤكي أبو بصير وورد
بينةوة خوا لصي رِازيبص-بة يارمةتي خوا ئةبينين- كة بةلَطة نية لة سةر ئةوةي كة
بؤي هصنراوةتةوة، ضون أبو بصير لة رِوي سةربازيةوة كة ئةمرِؤ ئةوترص-
شوصنكةوتةي كؤمةلَطةي ئيسلامي نةبوو وة ملكةض و ذصر رِكصفي دةسةلاَتي ئيسلام
نةبوو، بةلَكو لة ذصر دةسةلاَتصكي كافرو بص باوةرِ بوو كة بةرطري لة مافصك لة
مافةكاني كرد ئةويش جصطؤرِكصي بوو لة شوصني خؤيةوة بؤ وولاَتي موسلَمانان كاتص
كة خوا هيدايةتي داو موسلَمان بوو، جا كاتص قةدةغةي ئةوةيان لص كرد لصيان
هةلَطةرِايةوةو ماندوي كردن تاكو وةلاَمي داوةكةيان دايةوةو هاتنة ذصر بار،
كاتصكيش
ثةيوةندي كرد بة كؤمةلَطةي ئيسلاميةوةو هاتة ذصر
فةرمانرِةوايةتي ثصغةمبةرةوة
صلىالله عليه
وسلم
وازي لة كارةكةي هصنا، جا بةلَطة هصنانةوةي دروست
لة حالَةتي أبو بصيردا بؤ كةسانصكة وةك ئةو وابن و بةشصك بن لة دةولَةتي كوفر
بة ستةمكاري و
دةستدرصذي قةدةغةيان لص بكةن لةوةي كة كؤض بكةن بؤ
وولاَتي موسلَمانان، وة خؤشيان وا ببينن كة بتوانن ئازارو ئةشكةنجةو زةبري توند
بطةيةننة دةولَةتة دةستدرصذكةرةكةيان تاكو ناضاريان بكةن كة داواكةيان جص بة جص
بكةن و هيض زيانصكيش بة كؤمةلَطةي موسلَمانان نةطةيةنن، هةندصك ئةلَصن: ئاخر خؤ
ثصغةمبةر
صلىالله عليه وسلم
خؤي ئةماذةي بة أبو بصير دا كة وا بكات هةرضةند
ئاماذةكةش بة شصوةي نارِةستةوخؤ بوو، ئةلَصين: لصرةشدا هةروةها بةلَطة نية لة
سةر دروستي ئةوةي كة كةسانصك فةرماني شةرِ بطرنة بةر بة سةربةخؤيي لة كؤمةلَي
مسولَمانان كة لة فةرمانرِةواكانياندا خؤيان دةبيننةوة، ضونكة ئةطةر أبو بصير
ئةوةي كردبصت كة كردي بة ئاماذةي ثصغةمبةر
صلىالله عليه وسلم
بوبصت بؤي، ئةوة كارةكةي كارصكي تاكةكةسي
نةبووة، ضونكة ئةو كةسةي كة هةلَئةسصت بة ئةنجامداني كارصك لة كارةكاني جيهاد
بة فةرماني فةرمانرِواي موسلَمانان ئةو كارةي ئةضصتة نةخشةيةكي طشتيةوةو
نابصتة كارصكي تاكةكةسي، هةندصك ئةلَصن ئةي ئةطةر حوكم و فةرمانرِةوايي لة
وةلاَتةكةماندا ئيسلامي نةبوو. ئةلََصين: برِؤ بؤ وولاَتصك كة حوكم تيايدا
ئيسلامي بصت، وة ئةطةر نةتتواني ئةوة خؤت بذمصرة لةو دةولَةتة(دةولَةتي ئيسلام)
لة هةر شوصنصك بويت، هةندصك ئةلَصن: باشة ئةي ئةطةر لةم سةر زةويةدا حاكم و
فةرمانرِوايةكي موسلَمان نةبوو؟ ئةلَصين: ئةطةر ئةو رِاست بصت ئةوة طرفت و
كصشةكة طةورةتر ئةبصت لة شةرِكردني كافرو بص باوةرِان، كاركردن بؤ ضارةسةركردني
ئةكةوصتة ثصش شةرِي كافرانةوة، اللهم ئةطةر شةرِةكة بؤ ثالَنان و وةدةر ناني
كافرو بص باوةرِان(جهاد الدفع) بصت كة هاتونةتة ناو مالَي موسلَمانانةوةو
داطيريان كردوون.
ضارةسةري هةستي
مةبةست لةم خالَة ناضاركردني
كةسي ئيرهابي دةستدرصذكارة لة سةر وةستاني دةستدرصذيةكةي و تؤلَة
لصسةندنةوةيةتي لة سةر ئةو دةست درصذكارية، لةوانةية نزيك ترين نموونة بؤ
ئيرهابي دةستدرصذكاري بة ماناي زاراوةيي تازة شةرِكردني ئةهلي
بةغي(ياخيبووةكان) بصت، ئةوةنةش كة كؤمةلَصكن ئةضنة دةر لة فةرمانرِةواي حاكمي
شةرعي موسلَمانان و شةرِي لة طةلَ ئةكةن بة مةبةستي لادان و لة كاربردني، يان
شةرِ لة طةلَ كؤمةلَصكي تري موسلَمانان ئةكةن، جا خواي طةورة فةرمانمان ثص
ئةدات كة دةستةوسان نةوةستين لةم حالَةتانةدا بةلَكو شةرِ لة طةلَ ئةو كؤمةلَة
دةرضووةدا بكةين كة مل بؤ هةق و رِاستي نادات و هةر سورة لة سةر دةستدصذكاري
خؤي تا ئةطةرِصتةوة و دةست
ئةكصشصتةوة، ئةويش بة طوصرِايةلَي فةرمودةي
ثصغةمبةر
صلىالله عليه وسلم
كة ئةفةرموصت:
"أنصر أخاك
ظالما أو مظلوما(10):
براكةت سةر بخة ستةمكار بصت يان ستةملصكراو" وة
بةو شصوازة كة خواي طةورة لة قورئاني ثيرؤزدا رِووني كردؤتةوة و دةفةرموصت:
"وإن طائفتان
من المؤمنين قتتلوا فأصلحوا بينهما فإن بغت احداهما على الأخرة فقاتلوا التي
تبغي حتى تفيء الى أمرالله، فإن فاءت فأصلحوا بينهما بالعدل و أقسطوا إن الله
يحب المقسطين: ئةطةر دوو دةستة يان دوو
تاقم لة موسلَمانان بوو بة شةرِيان، ئةوة دةستبةجص هةولَ بدةن رِصكيان بخةن و
ئاشتيان بكةنةوة، خؤ ئةطةر لايةكيان هةر دةستدرصذي دةكردة سةر لاكةي تر، ئةوة
ئصوة بة طذ ئةوةياندا بضن كة ستةم و دةستدرصذي دةكات، هةتا دةطةرِصتةوة بؤ
فةرماني خوا، جا ئةطةر لايةنة سةركةشةكة بة فةرماني خوا سةري دانةواند، ئةوة
ئصوة ناوبذيوانيةكي دادطةرانة لة نصوانياندا بكةن و دادثةروةري ئةنجام بدةن،
ضونكة بة رِاستي خوا ئةوانةي خؤش دةوصت كة دادثةروةري ئةنجام ئةدةن"
الحجرات9.
ضارةسةري ضاكسازي
مةبةستيشم ثصي كردنةوةي
دةرطاي هيواو ئومصدة بة رِووي دةست درصذكةردا، وة بص هيوا نةكردنيةتي لةوةي كة
خؤي بة ئارةزوي خؤي دةست بكصشصتةوة لة تاوانةكةي، ئةمةش بة دوو خالَ دةكرصت:
يةكةميان: ئةوةية كة تؤلَة لصسةندنةوةكة دادثةروةرانة بصت و لة سنور دةرنةضصت،
ئةطةر نا ئةو خؤي ئةبصتة ستةم و دةستدرصذيةكي تر، وة دووةميش: ئةوةية كة
تؤلَةكة نةبصتة كؤتايي ذياني، بةلَكو ئامادةيي هةبصت بؤ دانوسان لة طةلَ دةست
درصذكةرداو ضاكسازي كردني و وةرطرتنةوةي وةك ئةندامصك لة ناو كؤمةلَطةدا، واتة
دةستدرصذيكةر ئومصدو بواري سةر لة نوص ذياني دوبارةي ثص ببةخشرصتةوة لة ناو
كؤمةلَطةدا، ئةطةر برِياري دا واز لة سةركصشي و دةستدصذيكاريةكةي بصنصت و وةك
ئةندامصكي بة سوود لة ناو كؤمةلَدا بذي.
بة رِاستي داخستني دةرطاي
تةوبةو ثةشيماني و طةرِانةوة بة سةر دةستدرصذيكةردا ئةبصتة هؤي بةردةوامي لة
كارةكةيداو زياتر توندو تيذتر ئةبصت جا يان بؤ بةرطري كردن لة خؤية، يان بص
هيوا بونة لة كردنةوةي دةرطاضارةيةك بة رِويدا، لة بةر ئةوة خواي طةورة ئةم
دةرطايةي كردؤتةوة تةنانةت بؤ كةسانصكي خراثةكارو ئةوانةش دوذمنايةتي خواو
ثصغةمبةريش ئةكةن لة سةر زةويداو
ئةفةرموصت:
"إلا الذين
تابوا من قبل أن تقدروا عليهم فأعلموا أن الله غفور رحيم:
جطة لةوانةيان كة تةوبةيان كردووة، ثصش
ئةوةي دةستي ئصوةيان بطاتص، ئةوة بزانن كة بة رِاستي خوا لصخؤشبوو ميهرةبانة
(هةلَبةت ئةطةر مافي خةلَكيان بة سةرةوة نةبصت " (11).
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
°
زنجيرة
خوصندنةوةيةكن لة سةر مةسةلة زيندووةكاني ئةمرِؤ (ئيسلام، رِؤذئاوا، ديموكراسي،
جيهانطيري، عيلمانيةت... هتد) لة نوسيني: دكتور: (جعفر شيخ ئيدريس)ن، سةرؤكي
زانكؤي ئةمريكي كراوة لة واشنتن. بةشةي يةكةم لة ذصر ناوي (طفتؤطي دوو رِؤشنبير
لة مةرِ عيلمانيةتي ديموكراسي) بلاَو بؤتةوة.
[1]
NICHOLAS D.
KRISTOF, Terrorism Beyond Islam, The kind of defiant and violent antagonism
to the West that we now associate with Islamists was for centuries linked
instead to places like Japan, Korea and China.
But Muslims have no monopoly
on suicide tactics; think of all the Japanese kamikaze pilots in World War
II. NewYork Times. January 8, 2002
[2]
http://www.terrorism.com/terrorism/def.shtml
[3]
..premeditated, politically motivated violence perpetrated against
noncombatant targets by subnational groups or clandestine agents, usually
intended to influence an audience 22 U.S.C. 26.56f (d), quoted by
Paul R. Pillar Terrorism and U.S. Foreign Policy, Brookings Institution
Press, Washington, 2001, p. 13.
[4]
http//www.terrorism.com/terrorism/def.shtml.
[5]
Longman
Dictionary of English Language and Culture, London, 1993.
[6]
فتح
الباري، المغازي، الحديبية، ج 7، ص 550، طبعة دار السلام،
[7]
فتح
الباري، الشروط، الشروط في الجهاد، ج 5، ص 427
[8]
فتح
الباري، المغازي، الحديبية، ج 7 ، ص 550
(9)
لة سالَي شةشةمي كؤضيدا ثةيماني حودةيبية لة نصوان
موسلَمانةكان و قورِةيشدا مؤر كرا، يةكصك لة خالَةكاني ثةيماننامةكة ئةوة بوو
كة ئةطةر هةر كةسصك هاتة لاي محمد لة قورِةيشيةكان و بة بص رِةزامةندي
سةرثةرشتيارةكةي بووة موسلَمان ئةوة دةيطصرِصتةوة، بةلاَم هةر كةسصك هاتة ناو
قورِةيش لةوانة لة طةلَ محمدا بوون ئةوة قورِةيش نايانطةرِصنصتةوة بؤ لاي
ثصغةمبةر
صلىالله عليه وسلم
، لة ماوةي ثةيمانةكةدا كة بؤ دة سالَ مؤركرابوو،
يةكصك بة ناوي أبو بصيرلة ناو قورِةيش هةلاَت و خؤي طةياندة مةدينة، بةلاَم
قورِةيش دوو كةسيان ناردة شوصني و ثصغةمبةريش
صلىالله عليه وسلم
لة سةر ثةيمانةكةي خؤي أبو بصيري دايةوة دةستيان و
طصرِايةوة، لة رِصطة أبو بصيربة فصلَصك يةكصكياني كوشت و ئةوي تريشيان رِاي
كرد، ئةوكات ئيتر أبو بصيرنة لة ذصر دةسةلاَتي موسلَماناندا بوو نة قورِةيش و
بووة دالَدةيةكيش بؤ ئةو ضةوساوانةي لة مةككة رِايان دةكردو موسلَمان دةبوون،
تا ثالَة ثةستؤيةكي ئةوتؤي لة سةر كاروانةكاني قورِةيش دروست كردو هةراساني
كردبوون و ناضار بوون رِازي بن بةوةي كة ئةطةر ئةو وازيان لص بصنص رِصي ثص
دةدةن بضصتة ناو موسلَمانةكان و داواي ناكةنةوة.
بؤ زياتر لة ثةيماني
حودةيبيةوة بة سةر هاتي أبو بصيرسةيري كتصبي (الرحيق المختوم بكة لاثةرِة
345)بكة كة لة ذصر ناوي (طولاَوي سةرمؤر)دا كراوة بة كوردي. (وةرطصرِ)
(10)
لةسةردةمي نةفامي ثصش ئيسلامدا دةمارطيري بة
شصوةيةك بو كة تاكي ناو عةشيرةت و هؤزصك بة هةر شصوةيةك بواية دةبو بةرطري لة
تيرةو هؤزةكةي بكات و سةنط و سومعةي هؤزةكةي خؤي بثارصزصت، ئيتر هؤزةكةي لة سةر
هةق بوناية يان ناهةق، ستةمكار بوناية يان ستةملصكراو، وةك شاعير ئةو كاتةي
عةرةب دةلَصت:
و من لم يذد بسلاحه عن حوضه
يهدم و من لم يظلم الناس يظلم
واتة: ئةطةر هةر كةسصك بة
ضةكةكةي خؤي بةرطري لة ضواردةورو تيرةو هؤزي خؤي نةكات ئةوة ئةرِمصت ئةرِوخصت،
وة ئةطةر هةر كةسصكيش زولَم و ستةم و دةستدرصذي نةكات ئةوة بص طومان ستةم و
دةستدرصذي ئةكرصتة سةر.
ئيسلام كة هات ئةم بينشةي لة
بنةماوة هةلَكةندو و دةرطاكاني زولَم و ستةم و دةستدرصذي داخست، بؤية كاتصك كة
ثصغةمبةر
صلىالله عليه وسلم
فةرمووي:"براكةت
سةر بخة ستةمكار بصت يان ستةملصكراو"
يةكصك لة هاوةلَةكان وتي: ئةي ثصغةمبةر
صلىالله عليه وسلم
ئةطةر ستمةلصكراو بصت ئةوة ئةزانين، باشة ئةي
ئةطةر ستةمكار بوو؟ فةرمووي: دةستي بطرةو مةهصلَة ستةم بكات ئةوة سةركةوتني
تؤية بؤي".
بةم شصوةية ئةطةر يةكصك يان
كؤمةلَصك لة ناو موسلَمانانيش دةستدرصذيان كردو لة سنور تصثةرِين و نةكشانة
دواوةو سوور بوون لة سةري، ئةوة هةموو موسلَماناني ديكة ثصويستة لة سةريان ثشتي
ستةملصكراو بطرن و لة طةلَ ستةمكاردا بجةنطن تا دةست دةكصشصتةوةو واز دصنصت.
(وةرطصرِ).
(11)
ئةم ئايةتة ثيرؤزة كة لة سورةتي (المائدة)داية
(33-34) تةواوكةي ئايةتةكةي ثصش خؤيةتي كة حوكمي سنورصك لة سنورة شةرعيةكاني
تيا رِوون كراوةتةوة كة ثصي ئةوترص (الحرابة) ضةتةيي و رِصطري، كة بؤ هةر
حالًَةتةي حوكمي تايبةت بة خؤي هةيةو دةفةرموصت:
إِنَّمَا جَزَاء
الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الأَرْضِ فَسَادًا
أَن يُقَتَّلُواْ أَوْ يُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُم
مِّنْ خِلافٍ أَوْ يُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ ذَلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي
الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ (33)
إِلاَّ الَّذِينَ تَابُواْ مِن قَبْلِ أَن تَقْدِرُواْ عَلَيْهِمْ فَاعْلَمُواْ
أَنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ (34):
بصطؤمان ثاداشتي ئةوانةي كة دةجةنطصن و
دوذمنايةتي خواو ثصغةمبةرةكةي دةكةن و بة طةرمي هةولَ دةدةن بؤ بلاَوكردنةوةي
فةسادو بةد رِةوشتي لة زةويدا هةر ئةوةية: (ئةوانةيان كة خةلَكيان كوشتووة)
دةبصت بكوذرصن، (ئةوانةش كة خةلَكيان كوشتووةو جةردةيشيان كردووة) دةبصت لة خاض
بدرصن، (ئةوانةيان تةنها جةردةيي دةكةن) دةست و قاضصكيان بة ثصضةوانةوة
ببرِدرصت، (ئةوانةيان كة مةترسيان لص دةكرصت) ئةوة دور بخرصنةوة لة وولاَت، ئةو
سزاية خةجالَةتي و سةرشؤرِية بؤيان لة دنيادا، لة قيامةتيشا سزاي سةخت و
طةورةيان بؤ هةية(33) جطة لةوانةيان كة تةوبةيان كردووة، ثصش ئةوةي دةستي
ئصوةيان بطاتص، ئةوة بزانن كة بة رِاستي خوا لصخؤشبوو ميهرةبانة (هةلَبةت ئةطةر
مافي خةلَكيان بة سةرةوة نةبصت)(34).(وةرطصرِ).