Download Kurdish Fonts : Ali-Web - Ali-K-Alwand - Ali-K-Sahifa -Unikurd

HOME

       
   

ئيسلامء دةولَةتء دوو ئةفةندى

فاضل قةرةداغى
تشرينى يةكةمى 2004

يةكيَك لة بابةتةكانى ذمارة (34)ى طؤظارى (سةردةم) ى ئةمسالَ بريتيية لة وةرطيَرِانى خستنةرِووى كتيَبيَكى (عبدالوهاب الافندي)ية بة ناوونيشانى (الاسلام و الدولة الحديثة) كة سالَى (2001) دةرضووةو خويَندنةوةكةى لةلايةن (كامبريج بووك ريظيو)وةوة كراوةو لة ثيَطةى ئينتةرنيَتى (الجزيرة)دا هةية، (شوان احمد )يش ئةم خستنةرِووةى كردؤتة كوردى ( ل 123 -127).

من ئةو باوةرِةم هةية كة نابيَت (نووسين) لة (نووسةرةكةى) جيابكةينةوة و نووسةر كاريطةريى طةورةى بةسةر نووسينةكةى خؤيدا هةية بةلآم لةهةمان كاتدا نابيَت هيَندة موبالةغة لةم كاريطةريية بكةين كة بؤضوونةكةى تر، واتة (جياكردنةوةى نووسين لة نووسةر) ثشتطوىَ بخةين، هةرضةندة لةم حالَةدا ناكؤكيمان هةر هةبيَت و يةك رِا نةبيَت لةسةر ئةوةى ضؤن سةربةخؤيى بة نووسينةكة بدةين .

ئةمة لة نووسيندا، ئةى لة جؤريَكى ترى نووسين كة كةمتر فيكرى خاوةنةكةى ثيَوةية؟ مةبةستم (وةرطيَرِان) حالَ ضؤنة؟

بيَطومان جيايى ( نووسينى وةرطيَرِدراو) لة ( وةرطيَرِ) زياترة ضونكة بةرِووالَةت وةرطيَرِ تةنها طؤرِينى زمانى نووسينةكةى لةسةرة.. بةلآم ئاشكراية دةبيَت باسى رادةيةكى دياريكراوى سةربةخؤيى بكةين.. ضونكة دةشيَت وةرطيَرِ رؤحيَك بكاتة بةر ئةو نووسينة كة ئةسلَةكة نيةتى، دةكريَت ثيَضةوانةش رِووبدات و وةرِطيَرِانيَكى طؤج بهيَنيَتة بةرهةم. وةرِطيَرِ دةتوانيَت بةئةمانةتةوة نووسينةكة وةربطيَرِيَت و بؤى هةية كةم تا زؤر سةقةتى بكات.. ئةى دةستكاريى ئارةزوومةندانة؟ ئةميشيان هةر هةية؛ وةرطيَرِ بة ئارةزووى خؤى دةستكارى نووسينةكة بكات. ئةى هةلَبذاردنى بابةت؟ لةمةياندا تةواو وةرطيَرِ و بابةتةكة لةيةكتر نزيك دةبنةوة مةطةر فةرمانبةريَك بةزؤر بابةتيَكى بةسةرا سةثيَنرابيَت، كةسيش ناتوانىَ طلةيى لةوةرطيَرِ بكات ئةطةر بابةتيَكى دياريكراو بؤوةرطيَرِان هةلَبذيَريَت، ئةطةر بابةتيَكى موخاليفيش هةبيَت طوناهى كةسانى ترة كة وةريناطيَرِن يان لةبارةيةوة نادويَن.. با لةمةوة دةست ثيَبكةين.

ئةوةى سةرثىَ خستنةرِووةكةى ئةو كتيَبةى (ئةلئةفةندي) بخويَنيَتةوة وادةزانيَت نووسةرةكة دذ بة رةوتى ئيسلامييةو دذ بة دةولَةتى ئيسلاميشة. بةلآم ئةوةى نووسينى ترى دةبينيَت (بؤ نموونة: ئيسلامييةكانء ديموكراسى لة سةردةمى ثاش ئةربةكان- رؤذنامةى القدس العربي 12/11/2002) ويَنةيةكى تر دةبينيَت. ئيَمةش ضاوةرِىَ ناكةين كةسيَك بة خؤى بلَيَت عةلمانى هةردوو جؤرى بؤضوونى دذ بةيةك لةبارةى ئيسلامييةكان وةربطريَت يان باس بكات وةك ضؤن ئةويش ضاوةرِيَى هةمان شت لة ئيسلامييةكان ناكات.

ئةم كارةى نووسةر (ليَرةدا وةرطيَرِ) بةسةر بابةتةكةيدا كة ليَرةدا ئةم كارة بريتيية لة هةلَبذاردنى يةك جؤر نووسين كاريَكى سلبييةو ئةطةر تةنها ئةو جؤرة بابةتانة زالَ بن خويَنةرى ئاسايى وا دةزانيَت جيهان هةر ئةو شتةية كة نووسراوة بةلآم وةكو وتم ناتوانم طلةيى لةو نووسةر/ وةرطيَرةِ بكةم ضونكة راستكردنةوةى تةرازووةكة ئةركى ئةوانةية كة بؤضوونى موخالفيان هةية.

ثاشان ديَمة سةر جؤرى تر كارى نووسةر / وةرطيَرِ لةسةر نووسين/ وةرطيَرِانةكةو جيايان دةكةمةوة لةم باسة رةخنةييةم بؤ ئةمانةى خوارةوة و تايبةتيان دةكةم بةوةرطيَرِ:

1- لابردنى هةنديَك وشةو رِستة كة بةشيَكى ئةو شتة لابراوانة بؤ مةبةستى وةرطيَرِ لابراون.

2- لايةنى تةكنيكى وةرطيَرِان ، كة ئةطةر وةرطيَرِانةكة تةواو نةبيَت بةلَطةيةكمان بةدةستةوة دةبيَت لةسةر ئةوةى وةرطيَرِ شارةزاى ئةو شتانة نيية كة وةرياندةطيَرِيَت يان ئةطةر بةشيَوةيةكى طشتى قسة بكةم زمان ئاميَرى فيَربوونةو ئةطةر كةسيَك زمان باش نةزانيَت طومانمان بؤ دروست دةبيَت لةبارةى زانيارييةكانيةوة.

ثيَويستة ئةو هةقةش بة وةرطيَرِ ، هةر وةرطيَرِيَك، بدةين كة نابيَت داواى وةرطيَرِانى دةقاودةقى لىَ بكةين بةتايبةتى لةهةر زمانيَكةوة بؤ كوردى ضونكة هيَشتا زؤر وشةو تةعبير هةية ناتوانين بيانكةينة كوردى يان رةنطة ئةو وشانة هةبن بةلآم لةناو نووسةراندا بلآونةبوونةتةوة و رةنطة ذمارةيةك وشةى طونجاو لة كورديدا هةبنء ئيَمة نةزانين. بؤية ثيَويستة ضاو لة هةندىَ وشة بثؤشين كة برِواناكةم بةرامبةريان لة كورديدا هةبيَت وةكو بؤ نموونة (بالطبع) كة بةناضار وشةى بيَطومان بةكارديَنين هةرضةندة بةرامبةرى نيية، يان وشةى (سياق) كة نموونةيةك ليَرةدا وةرطيَرِانى (شوان)ـة كة (ففي سياق) دةكاتة: "سةرةوةختيَك" كة بةهيض جؤريَك بةرامبةرى تةعبيرةكة نيية. ئةطةر وشةيةكى نزيكتريش بةكاربهيَناية يان هةر بيثةرِانداية زياتر ضاوثؤشيان لىَ دةكرد، ضاكترين شتيش هةر وشة عةرةبييةكةى (سياق)ى بةكاربهيَناية. ئامؤذطاريشم بؤ هةر كةسيَك رةخنة لة وةرطيَرِان بطريَت ثيَش رةخنةكة خؤى بير لة بةديلة بةرامبةرى تةواوى كوردي بكاتةوة.

ثاش ئةمة دةوتانين قسة لةو شتة بكةم كة هةقى رِةخنةطرتنةو بةوة دةست ثيَ بكةم كة شوان شتى لابردووة لة وةرطيَرِانةكة . ئةو ئةطةر بيوتاية (ئامادة كردن) يان (وةرطيَرِان بة دةستكارييةوة) عوزريَكمان بؤ دةدؤزيَيةوة ، ئةطةر ضيش عوزريَكى لاواز بيَت بةلآم كة نووسيويةتى ( وةرطيَرِان) وا ضاوةرِىَ دةكريَت بةلَكو وا ثيَويستة دةقةكة وةكو خؤى بكاتة كوردى بةلآم بيَطومان بيَ ئةوةى داواى وةرطيَرِانى دةقاودةق بكةين.

(ئةلئةفةندي) باس لة ئامؤذطارييةكى زانايانى ئوممةتى ئيسلامى دةكات كة ثيَويستة موسلَمانان طويَرِايةلَى فةرمانرِةوا بن ئةطةر ئةو طويَرِايةلَيية نةبيَتة طوناه (تاوان دذى خودا). بةثيَى نووسةر ضةمكى طوناه (يان تاوان) ليَرةدا تةمومذاوىو بةرتةسك ماوةتةوة بةجؤريَك كة زةوتكردنى دةسةلآتء (تصرف)ى نارِةوا لة دارايى ئوممةت بةو طوناهة طةورةية نةزانرابوو كة ثيَويست بكات ميللةت ياخى بيَتء ضيتر طويَرِايةلَ نةبيَت بةلَكو شؤرِشيش بةرثا بكات.

وةسفى ئةم هةلَويَستة لةلايةن (ئةلئةفةندي)يةوة ئةوةية كة نةك تةنها هةلَويَستيَكى عةلمانيية بةلَكو تةعبيرى لة نزمترين ثلةكانى عةلمانيةتى كردبوو. كاك شوان ئةم دوو رِستةى دوايى واتة ئةو رةخنةيةى ئةلئةفةندى كة هةلَويَستةكة دةكاتة هةلَويَستيَكى عةلمانى وةرنةطيَرِاوة(لاثةرِة 124)!

لةمةوة ديارة (ثاش ئةوةى لة هةلَبذاردنى بابةتةكة دياربوو) كة هةلَويَستى ئامادةى وةرطيَرِ تاوانباركردنة، خويَنةريش ضؤن بزانيَت نووسةر وتوويةتى ئةو هةلَويَستةى كة بريتيية لة تاوانبارنةكردنى زةوتكردنى دةسةلآتء دةستخستنة ناو سامانى ميللةت هةلَويَستيَكى عةلمانيية؟

بيَطومان كةسيَك ئةمانةتى وةرطيَرِان نةثاريَزيَت هى ئةوة نيية متمانة نة بة نووسين و نة بة وةرطيَرِانى بكةين. دووبارةى دةكةمةوة ئةطةر مةسةلة وةرطيَرِان بةدةستكارييةوة بواية ( يان نووسين و ئامادةكردنى) بةهةرحالَ.

نموونةيةكى ترى ثةرِاندن كة بؤ هةمان مةبةست كراوة (ل 125). ئةلئةفةندى باسى كاردانةوةى توندوتيذ سةبارةت بة كتيَبةكةى عةلى عةبدولرازق دةكات (..) و كة لةو كاتةوة ميَذوو و فيكرى ئيسلامى لةناو كؤتى تيؤرى تةقليدى مايةوةو بةرةورِووى نةبووةوة ئينجا ليَرةدا كةوانةيةك كراوةتةوة و ئةمةى تيَدا نووسراوةتةوة : هةر وةك فكرى ئيخوان لة حةسةن بةنناوة تا سةييد قوتب لةطةلَ ئيستسنائى كةم وةكو تةرحةكانى فةتحى عوسمان و راشد ئةلغةننووشى.

كاكة شوان ثيَى طوناهة ئةو ئيستسنائة كةمانة هةبيَت بؤية ثيَى باش بوو خةتيَك بةسةرياندا بهيَنىَو ئةو ضةند وشةية وةرنةطيَرِىَ ضونكة ئةو ضةند وشةيةو ئةو ئيستسنائة كةمانة بؤ كةسيَك زؤرن كة باوةرِى بةرِيشةكيَشان هةيةو لاى ئةو ميانرِةو و توندرِةو دةضنة ناو يةك خانة ئةويش ئةو خانةيةى ثيَويستة بةيةك لاستيك بكوذيَنريَتةوة ئيتر بةهةر ناويَةكةوة بيَت هةرضةندة ليَرةدا ناوةكة ديموكراسى و مؤديَرنيزمة كة هةر جارةى ناوةكانيان لةوانةى لاى خؤمان دةبيستم جطة لة هةستيَكء زةردةخةنةيةكى طالَتةجارى هيضى ديكةم بؤ دروست نابيَت .

خؤش ئةوةية نووسينيَكى ترى ئةلئةفةندى ( ئةوةى لةسةرةةدا ناوم بردبوو) بسا ئةو جؤرة كةسانة دةكات كة وايان برِواية ئيسلامييةكان يةك شتنء جياوازى نيية نيَوان ميانرِةو و توندرِةويان.

كاكة شوان وةك ضؤن دةيةويَترةوتى ريشةكيَشان لةسةر رِووى زةمين زالَ بيَت ئاواش وشةكانى ريشةكيَش كردووة بةلآم لةسةر حسابى ئةو نووسةرةى شتةكةى وةرطيَرِاوة.

شتيَكى تر كة كاكة شوان وةرينةطيَرِاوة ئةو رِستةيةى دةلَيَت: ئةلئةفةندى بةدواى ئةو سةردةمةى نةمانى هاوسةنطى دةضيَت كة لةطةلَ كةوتنى خيلافةتى ئيسلاميدا بوو هةروةها ئيشكالة فيكرييةكانى كة كاريان كردة تيَرِوانينى بيريارة ئيسلامييةكان بؤ ضةمكى دةسةلآتء خيلافةت. ئةم رِستةيةش ريَك ثيَش باسكردنى كتيَبةكةى عةلى عةبدولرازاق ديَت. ناشزانم ض حيكمةتيَك لة سرِينةوةى ئةم ضةند وشةية هةية جطة لةوةى ثاراطرافةكة شتيَكى موزعج لاى كاكة شوان دةلَيَـت ئةويش كة هاوكاتى كةوتنى خيلافةتى ئيسلامى هاوسةنطى تيَكضووبوو و لاى كاكة شوان ئةمة هةلَةية ضونكة بةثيَى هةموو ئةوانةى وةكو ئةو بيردةكةنةوة دةبيَت كةوتنى خيلافةتى ئيسلامى هيوايةكى طةشى لا خةلَك دروست كردبيَت.. ديارة شتى وا نييةو بارودؤخى ئوممةتى ئيسلامى (كورديش بة تايبةت ضونكة كةوتة دةستى كةمالييةكان) لة جاران خراثتر بوو.

لة برِطةيةكى تردا باسى سةرانى شؤرِشى ئيسلامى ئيَران كراوة كة وةكو خةلَكى تر ململانةيان لةسةر دةسةلآت و دةستكةوتى ماددى هةبوو.

خستنةرِووة عةرةبييةكة دةلَيَت: "وةك هةر بةشةريَكى طوناهكار" بةلآم شوان ئةمة وةرناطيَرِيَت. جطة لةوةى تؤمةتةكة بةم رِستةية لةسةر سةرانى ئيَرانى سووك دةبيَت ضونكة بةبىَ ئةو رِستةية خويَنةر وا تىَ دةطات ئةمة تاوانى تةنها ئةوان نيية. رةنطة ئةم تؤمةتةش كة دةيخةمة ثالَ شوان دروست نةبيَتء كيَشةكةى شوان ئةوةية لةرِستةكة تيَنةطةشتووةو نةيتوانيوة وةريبطيَرِيَت بؤية بةسةريدا بازي داوة.

لةهةمان برِطةداو لةهةمان ئةم باسة خستنة رِووة عةرةبييةكة دةلَيَت كةوا ململانة لة ثيَناوى دةستكةوتى ماددى تايبةتمةندييةكى هةلَسوكةوت زؤر لة سةرانى شؤرِشى ئيَرانى بوو. شوان ئةمةى دوايى وةرناطيَرِيَت"زؤر لةوان" و دةنووسيَت: بةلَكو كيَشةو ململانيَيان لة ثيَناو دةسكةوتى ماديدا هيض جياوازييةكى ..تاد.

لةهةمان برِطةدا نووسةرى عةرةبى باسى هةلَةو كارى خراث ثيَشيَلكردنى مافةكانى مرؤظء شتى لةم جؤرة لة جةنط و ئاشتيدا لةلايةن فةرمانرِةوايانى ئيَرانى .. شوانيش ئةم رِستةيةى دوايى: "شتى لةم جؤرة لة جةنط و ئاشتيدا" وةرناطيَرِيَت.

لةكؤتايى باسةكةشدا برِطةيةكى ضةند ديَرى هةية كة شوان وةرينةطيَرِاوة كة ئةم كورتةيةكى: بةثيَى ئةلئةفةندى ئةو دةولَةتانةى ريَطةى زؤركردنيان طرتةبةر بؤ قةدةغةكردنى ئازاديى خةلَك لةوةى طوناه بكةن دةولَةتيان بةتيَكرِا دووجار كردة شويَنى طوناه، جاريَك كة طةندةلَى بةنهيَنى لةناو خةلَكدا بلآوبووةوة ( هةنديَك جار لة ناو ثياوة طةورةكانيشياندا) و جاريَكى تر كاتيَك طوناهة طةورةكانى كرد كة بريتى بوون لة ستةم و وةلائـ بؤ دوذمنانى ئوممةت و ياريكردن بة ضارةنووسى لةبةرضاوى هةموو خةلَكيدا.

بةشى يةكةمى ئةو برِطةية بةكةلَكى كاكة شوان ديَت بةلآم ناكريَت برِطةكة كلكوطوىَ بكريَت بؤية ديارة ثيَى باشتر بوو هةموو برِطةكة لابةريَت.. ئاشكراشة بةشى دووةمى برِطةكة تاوانباركردنى دةولَةتى تيَدايةو يةكيَك لة طوناهةكان بريتية لة وةلائـ بؤ دوذمنانى ئوممةت كة ئةمة لةسةر دلَى ئةو كةسانة قورسة كة لةبةر دوذمنايةتيكردنى ئيسلامييةكان ضاو لة دوذمنانى ئوممةت دةثؤشن.

ثاش ئةوة دةستمان خستة ئةو رستةو برِطانةى كة شوان وةرينةطيَرِاون و كة ديارة بؤ ض مةبةستيَك ئةمة كراوة ديَينة سةر بةشيَكى ترى رةخنةكةمان ئةويش هةلَةكانى وةرطيَرِان، سةرةتاش ثيَويستة دووبارةى بكةمةوة كة دةبيَت ضاوثؤشيمان هةبيَت سةبارةت بة وةرطيَرِان بؤ كوردى، لةبةر ئةوةش ذمارةيةك هةلَةى وةرطيَرِان كة كارى ناضارين ثشتطوىَ دةخةم هةروةها ناضمة سةر ئةو وشةو رستانةى تةواو بةرامبةرى ئةسلَة عةرةبييةكة نين ئةطةر بزانم بةرامبةرى تةواوى كورديمان نيية يان خؤم ئةو بةرامبةرة نةزانم.

1- عةرةبى: "وفشلهم في تحقيق المثال الذي نشدوه في اقامة الدولة الاسلامية".. كوردى:"نةتوانن خةونيان لة هيَنانة ئاراى دةولَةتيَكى ئيسلامى بهيَننة دى".. ئةم وةرطيَرِانة هةلَةية ضونكة نووسةر باسى نموونةيةكى ويستراو نةك دةولَةتةكة خؤى دةكات. ئةو كيَشةيةش كة نووسةر باسى دةكات كيَشةى ئةو تيؤرةى بةوتةى خؤى تةقليديية لة بارةى دةولَةتى ئيسلامى دةنا نووسةر باسى ئةو دةولَةتة ئيسلاميية دةكات كة لة ئةزموونةكانى سودانء ئيَرانء ئةفغانستان ضةسثيَنران ئيتر ضؤن دةلَيَت ئةوان نةيانتوانى ئةو خةونةيان بهيَننة دى لة بةديهيَنانى دةولَةتيَكى ئيسلامى؟

ئةمة نيشانةيةك كة وةرطيَرِ لةو بابةتة تىَنةطةيشتووةو بةتايبةتى لةم شتة جةوهةرييةى .

2- عةرةبى: روح المساومة و التلفيق .. كوردى: رؤحى سازشكارى و رياكارى (ل 123) وشةى سازشكارى جوانة ، وشةيةكى تريش هةية : سةوداكردن (رةنطة هةروةها سةوداكارى)و بةش بةحالَى خؤم وشةى سازشكارى لا جوان بوو و لةمةودوا بةثالَ سةوداكردن بةكارى دةهيَنم سوثاسى كاكة شوانيش دةكةم كة سةرنجى بؤ ئةوة وشةية راكيَشام. بةلآم وشةى دووةم هةلَةية ضونكة (تلفيق) رياكارى نيية.. رياكارى هةر( رياء) ى عةرةبيية بةلآم خةلَك بةهةلَة بؤ (نفاق) بةكارى دةهيَنيَت .. واتة شوان دوو هةلَةى كردووة : يةكةم كة (تلفيق)ى بة (نفاق) زانيوةو دواتر كة (نفاق)ى بة رياكارى وةرطيَرِاوة .. وشةى تةلفيق هيَندةى بزانم بةرامبةريَكى باوى كورديى نيية ئةمةش دةطةرِيَتةوة بةبرِواى خؤم ، رةنطة لةمةدا هةلَةبم ، بؤ ئةوى كة رةخنةى كوردى هيَشتا خؤى لة قةراغةكاندا دةداتء ناضيَتة ناواخنى بابةتةكان بؤية ناتوانيَت تةلفيقةكانى بابةتةكانء تيؤرةكانء بؤضوونةكان بدؤزيَتةوة، كة شتيَكيشمان نةزانى يان نةمانكرد ثيَويستمان بة وشة نيية بؤى.

شوان دةيتوانى هةر وشةى تةلفيقى بنووسياية .. بؤ خؤشم وشةى (هةلَبةستنكارى) بةكاردةهيَنم. هةلَبةستنكارى جطة لةواتاى باوى( هةلَبةستن= دروستكردنى شتيَك لة خؤوة بةتايبةتى تؤمةت و بوختانء قسة و نوكتة) دةشيَت بؤ ئةم مةبةستةمان. وشة عةرةبييةكةش لة ئةسلَدا واتاى ثيَكةوةدروونى دوو ثارضة هةروةها هةلَبةستنء رازاندنةوةى قسة بة شتى نارِاست. بةكارهيَنانيَكى نويَشى لة بوارى فيكردا هةية ئةويش ثيَكةوةطريَدانى دوو شت كة هى ثيَكةوطريَدان نين.

3- عةرةبى: "وبنظرة موسعة".. كوردى : "ئةطةر سةرنجيَكى خيَراى" كة ديارة ئةمة هةلَةيةو راستةكةى: بةتةماشايةك (يان سةرنجيَك)ى فراوان (ثيتاوثيت: فراوانكراو).

4- وةرطيَرِ لة هةموو شويَنيَكدا وشةى (ستةمكار) و (ستةمكارى) بؤ (مستبد) و (ئيستبداد) بةكاردةهيَنيَت كة ئةمة هةلَةية ضونكة (ستةمكار) بؤ (زالَم) بةكارديَت لةكاتيَكدا (مستبد) ئةو كةسةية بىَ ثرس و را حوكم دةكات. ئيستبداد لة عةرةبيدا ئةو حوكمةية كة رِيَك ثيَضةوانةى شوراية بةهةردوو رووى شوواروة: ثرس نةكردن بةكةسانى تر و دةستطرتن بةسةر دةسةلآتدا . دةوتريَت (استبد فلان برايه) واتة كةسيَك هةر رِاى خؤى خستةكار و ئيشى بةراى كةسانى تر نةكرد. لةغةيرى عةرةبيشدا وشةى despotism هةية كة لةئةسلَدا ستةمكارىو شتى لةم بابةتة نيية بةلَكو شيَوةى حوكم و رةفتاريَكة كة ثرسء را و شوورا ناخاتة كارو دةسةلآت ثاوان دةكات. هةر لةمةشةوة زاراوةى (المستبد العادل) هةية كة شوان بة ( ستةمكارى دادثةروةر) وةريدةطيَرِيَت (ل126) كة ئةمة تةعبيريَكة هيض ماناى تيَدا نيية دةنا ضؤن فةرمانرِةوا لةيةك كاتدا ستةمكارو دادثةروةريش دةبيَت؟! زاراوةكة وةسفى نموونةى فةرمانرِةوايةك دةكات كة كار بةشوورا ناكات نة لةثرس كردن بةكةسانى تر و نة لة هةلَبذاردن و رةزامةندى خةلَك لة فةرمانرِةوايدا بةلآم لةهةمان كاتدا دادثةروةرى لةطةلَ رةعيةتدا بةريا دةكات.. ئةطةر بمانةويَت ساكارترى بكةين دةلَيَين فةرمانرِةواكة دكتاتؤرةو لةوة بةدةر دادثةروةرة دياريشة كة لة ئةدةبياتى رؤذنامةوانيء بطرة بازارِيشدا ديكتاتؤر يةكسان كراوة بة (زالَم).

ئةم نةشارةزايية لةواتاى زاراوةكان هةر كةسيَك بيكات ليَى قبوولَ دةكريَت بةلآم كةسيَك خؤى بة ثسثؤرى ئيسلامى سياسى بزانيَتء واتاى ئةم وشة طرنطةى هةردوو كةلتوورى ئيسلامى و رؤذئاوايى نةزانيَت نيشانةيةكى ثرسيار دادةنيَت لةبةردةم شتى تريدا.

رةنطة ئيَستا ثيَويست بكات زؤر بةكورتى لةبارةى ضةمكى ئيستبدادى دادثةروةر بلَيَم كة بؤ خؤم باوةرِم واية ئةم جؤرة حوكمة زؤر دةطمةنة و هى ئةوة نيية ثشتى ثيَوة ببةستريَت. دةسةلآت طةندةلَيَية ئيتر ضؤن بةتةما بين كةسيَك هةموو دةسةلآتةكان لةدةستدا بطريَت دادثةروةرى بؤ ثيادة بكريَت؟ هيَندةى بزانم لةكاتى جةماللوددينى ئةفغانييةوة (سةدةى نؤزدة) بير لةم جؤرة فةرمانرِةواية كراوة (راستتريش ئةوكاتة باسى موستةبددى رؤشنبير – المستبد المستنير كراوة) و ئةمة لة كةلتوورى رؤذئاواييةوة وةرطيراوة و ئةوةى لة كةلتوورى ئيسلاميدا هةية ( دةلَيَين "كةلتوور" نةك خودى ئاينةكة) فةرمانرِةوايةك شةرعى خودا بثاريَزىَو ئةمنء ئاسايش بةرقةرار بكات..و ئيستبدادو تةنانةت ستةمكاريش بةناضارى تةحةممول بكريَت نةك لةبةر ئةوةى شةرعين بةلَكو لةبةر ئةوةى ئةو فةرمانرِةواية شةرعى خوداو ئةمن وئاسايش دةثاريَزيَت (ئيَرةش جيَطةى موناقةشةى ئةمة نيية بةلآم بةكورتى دةلَيَم فةرمانرِةوايةكى وا زؤر زةحمةتة شةرعى خودا بثاريَزريَت، تةنانةت ئةمن تةنها لةسةردةمى خؤيدا سةقامطير دةبيَت دةنا ثاش خؤى لافاو ولآت دةبات).

بةلَىَ زووتر بير لة موستةبددى دادثةروةر كراوةتةوة بةلآم رؤذان دةريانخست كة فةرمانرِةواكان جطة لة ئيستبدادةكةيان يان ستةمكاربوون يان خويَرى و سةرسةرى و بةكريَطيراو ! داواى ليَبوردن لة خويَنةر دةكةم.

تيَبينيةكةى ترم سةبارةت بة يةكسانكردنى موستبةددى دادثةروةر لةطةلَ (مةهدى)دا. ئةطةر ئةو خستنةرِووة عةرةبيية بةئةمانةتةوة فيكرةى نووسةرةكةى نةقلَ كردوة ئةوا نووسةر هةلَةيةكى تر كردووة ضونكة ئةو مةهدييةى فةرموودةكان باسى دةكةن ئةوثةرِى دادثةروةرى بةدى دةهيَنيَت بةلَكو تةنانةت فةرموودةكان باسى هؤكارى هاتنى دةكةن كة بلآوكرنةوةى دادثةروةرييةو يةك تاكة وشة نيية لةسةر ئةوةى فةرمانرِةوايةكى موستةبددة. ئةطةر بشطةرِيَينةوة بؤ حوكم و ئيسلام وةك لة ئايةت و فةرموودةكان وميَذوودا ئاشكرا ديارة كة يةكيَك لة روكنةكانى حوكم شوورايةو يةكيَك لة كيَشةكانى موسلَمانان لةطةلَ بنةمالَةى ئةمةويدا ئةم مةسةلةى شوورايةيةو بةتايبةتى كة حوكم لة جياتى ئةوةى بةرةزامةندى موسلَمانان بيَت لة باوكةوة بؤ كورِ يان برا دةضوو.

5- شوان رستةى " وهذا الامر ادى الى تحمل الفساد الداخلي" وا دةكاتة كوردى" ئةم هةلَويَستةشيان بووة مايةى زيادبوونى طةندةلَيى ناوخؤيى" (ل 123) كة ئاشكراية (زياد بوون) نة بة نزيك و نة بة دوور بةرامبةرى (تحمل) نيية. نووسةر باسى لةبةرطةطرتن و سةبرطرتن لةسةر طةندةلَى دةكات بةلآم وةرطيَرِ دةيكاتة "زيادبوون".

6- ضةمكى طوناه ليَرةدا : (ضل غامضا و ضيقا) واتة( تةمومذاوى و بةرتةسك مايةوة) بةلآم شوان دةنووسيَت:(بةرتةسك وئالَؤز) .. ل 124.

7- شوان لةوشةى (غصب السلطة) تيَنةطةيشتووة، كةسيَكيش شتيَك لةبارةى عةرةبييةوة بزانيَت دةزانيَت (غصب) ثاوان نيية. هةر وشةكة خؤى لة كورديدا بةكارديَت واتة (غةصب)و هةمان واتاى هةية! بيَطومان كاكة شوان كة ئةو وشة ساكارة نةزانيَت (شوانيش ضةند جاريَك وشةى ثاوانى بةكارهيَناوة بؤية طومان ناميَنىَ كة باوةرِى بة واتاى وشةكة هةية) ضؤن دةزانيَت وشةكة لةكةلتوورى سياسيى ئيسلاميدا هةيةو واتاكةى ضيية؟ زةوتكردنى دةسةلآت يةكيَك لةضةند شيَوازيَك كة كةلتوورى سياسيى ئيسلامى هةروةها فيقهى ئيسلامى باسى كردوونء لةم بارةيةوة راوبؤضوونى جياواز هةبووة، كةسانيَك هةبوون ئةم زةوتكردنة بةكاريَكى ناشةرعى دةزانن بةلآم خيلافةت ياخود ئيمارةتى ئةو كةسةى دةسةلآتى زةوت كردووة ثاش ئةو زةوتكردنة بةشةرعى دةزانن، ديارى ئةمة يةكيَكة لة بؤضوونةكان نةك وةك كورتة عةرةبييةكة دةلَيَت كة كرؤكى تيؤرة تةقليديية ئيسلامييةكة طةشتة ئةو راستييةى كة شةرعيةتى فيعليى دةسةلآت ثةيوةستة بة زةوتكردن.. كاكة شوان لة دؤلَيَكى تر ئاوازى خؤى دةلَيَتء نةك تةنها لةم كةينوبةينة بيَئاطاية بةلَكو هةر باس لة "ثاوانكردن" دةكات.

ثاش ضةند ديَرِيَكيش (ل 125) باسى ( حوكمرانى ستةمكار) دةكات لةكاتيَكدا باسة عةرةبييةكة لة بارةى ئةو حوكمرانةية كة حوكمةكةى زةوت كردووة.

8- دةقة عةرةبييةكة دةلَيَت (الامر المهم هو) واتة ( شتة طرنطةكة ئةوةية) يان (مةسةلة طرنطةكة ئةوةية) بةلآم شوان دةلَيَت (كيَشةكةش لةوةداية )ل/125.

9- نووسةرى كورتة عةرةبييةكة لةميانةى باس لة شؤرشى ئيَرانى دةلَيَت كة ئةلئةفةندى واى بؤ دةضىَ كة رةفتارى سةركردة ديارةكانى شؤرشةكة لة هيض نموونةيةك دوور نةكةوتؤتةوة كة دةكريَت ضاوى لىَ بكريَت (لم يبتعد عن أي نموذج يمكن ان يحتذى) بةلَكو رةفتاريَكى زؤرانبازيانة (..) بوو كة جيا نةبوو لة ململانةكانى تاقمة نائيسلامييةكان. مةبةستةكةش ئاشكراية كة ئةو نموونانةى باسيان دةكات خةلَكانى ترةو ئةو سةركردانةى ئيَران لةو نموونانة دوور نةكةوتوونةتةوة بةلآم شوان كة باسى رةفتارو هةلَسوكةوتى سةركردة ديارةكانى شؤرشى ئيَرانى وةردةطيَرِيَت دةلَيَت ئةلةئةفةندى ثيَى واية ئةوانة بوونة نموونةيةك كة ضاويان لىَ بكريَت!

10- شوان هةر لةبارةى ئةو سةركردة ئيَرانييانةوة دةلَيَت: تةنانةت هةنديَك جار لةوانيش بةدتر بوون (ل/126) لةكاتيَكدا دةقةكة دةلَيَت (احيان كثيرة) واتة( زؤرجار).

11- شوان دةلَيَت: لةلايةكى ترةوة شؤرِشى ئيسلامىو مومارةسةكانى ئةو شؤرشة ئاشكراي كرد كة ض كةليَنيَكى طةورة لة تيؤرياى ئيسلامى تةقليديدا هةية ..تاد (126) لةكاتيَكدا دةقةكة نالَيَت ئاشكراي كرد بةلَكو يةكلايكردةوة(حسمت) ئةويش يةكلاييكردنى طومان : ( ولقد حسمت الثورة (…) أي شك يتعلق بالخلل الكبير..)

خةلةليش ديارة (كةليَن) نيية ضةنكة كةليَن (ثغرة)ية يان (فجوة).

12- دةقى عةرةبى دةلَيَت : ( ولعل اهم ما كشفت عنه الثورة الاسلامية )، شوانيش وشة لعل=رةنطة دةثةرِيَنيَت (ل126).

13- لةعةرةبيدا:( يلاحظ الافندي و ينتقد التعلق بفكرة الشخصيات الكاريزمية).

لاى شوانيش : ( عبدالوةهاب ئةفةندى دةكةويَتة رةخنةطرتنى ئايدياى شةخصى ثةرستى وهؤطربوون بة كةسايةتية كاريزميةكانةوة و ..)/ل126.

ئاشكراشة دةقى عةرةبى باسى شةخس ثةرستى ناكات، هؤطربوونةكةش بة (فيكرة)كةية نةك بة كةسايةتييةكانة.. سةرةرِاى ئةوةش دةقة عةرةبيةكة دةلَيَت : ( وفي تينك التجربتين) واتة: لةو دوو ئةزموونةدا( ئةوةى ئيَران وسودان) بةلآم شوان دةلَيَت لة رِيَى ئةزموونىبةواتايةكى تر ئةو شتةى ئةلئةفةندى تيَبينيى كردووةو رةخنةى لىَ طرتووة شتيَكة لة دوو ئةزموونةكة هةبووة نةك لةرِيَى ئةو دوو ئةزموونة طةشتبيَتة حوكميَكى طشتى .. بةلاى كةمةوة دةقة عةرةبييةكة وا دةلَيَت.

14- دةقى عةرةبى دةلَيَت: ثم ينتقد الافندي مصادقة الاسلاميين على حق الدولة "القانوني" في ممارسة الفرض و الاجبار على المجتمع..

كاكة شوانيش واى وةردةطيَرِيَت : دواتر ( عبدالوةهاب ئةفةندى) رةخنةى ئةوةش لة ئيسلاميةكان دةطريَت رةزامةندن لةسةر ئةوةى دةولَةتى ياسايى مافى ئةوةى هةبيَت بة ناضارى شت بةسةر كؤمةلَطةدا بسةثيَنىَ.

ئاشكراشة ضةند جياوازى هةية لة نيَوان حق الدولة القانونى=مافى ياسايى دةولَةت..و"دةولَةتى ياسايى مافى ئةوةى هةبيَت". بةثيَى ئةو وةرطيَرِانةى شوان دةبوا نووسةر بيوتاية" حق الدولة القانونية". جطة لةوةش دةقة عةرةبييةكة تةعبيرى (بةناضارى)ى تيَدا نيية. نووسةر دةلَيَت: "ممارسة الفرض و الاجبار" واتة: ثيادةكردنى شت سةثاندن و زؤرة مليَ.. ياخود "شت سةثاندنء ناضاركردن".. شوانين ئةمة دةكاتة "بةناضارى شت سةثاندن".

15- دةقى عةرةبى ثاش ئةوةى سةةروة يةكسةر دةلَيَت (وضعف الحساسية تجاه "حق" الافراد و المجتمع…) بةلآم شوان ئةو ئامرِازةى (و)ة دةكاتة رِستةيةك ئةويش: "بةلآم هاوكات لةطةلَ ئةمةشدا" جطة لةوةش (لاوازيى هةستيارى) دةكاتة( بيَباكن) هةروةها دةقةكة باسى (هةلَسوكةوت ) دةكات شوانيش دةلَيَت: ( بذين و هةلَسوكةوت بكةن).

16- شوان ( قسر الاخرين) بة( بضووكردنى رووبةرى ئازاديى ئةوانى تر) وةردةطيَرِيَت بةلآم ئاشكراية (قسر) زؤرليَكردنة.

17- لةدةقة عةرةبييةكةدا ئةوة هاتووةكة رؤذنامة ئيسلامييةكانى ولآاتة عةرةبييةكان كةمتر بايةخ بة ديفاعكردن لة ئازادييةكانى ئيسلامييةكان و غةيرى ئيسلامييةكان دةدةن و زياتر بةدواى: (القضاياالانصرافية مثل هذا الحفل الموسيقي هنا وتلك الفتاة غير المحتشمة هناك) دةضن.

هةرضةندة ئةم رةخنةيةى ئيَستام بؤ موناقةشةى قسةكانى كتيَبةكة نيية بةلآم ثيَويستة ئةطةر بةضةند ديَرِيَكيش تيَبينيى خؤم لةمةبارةيةوة بلَيَم: زؤر راستة ئيسلامييةكان باس لةم ئاهةنطةو لةو جلوبةرطةو لةو هةلَسوكةوتة دةكةن بةلآم دةبيَت ئةوةش بزانريَت كة ئةمة بةشيَكة لة ئةمر بةضاكةو نةهى لة خراثة كة ثيَويست ناكات بةلَطةى بؤ بهيَنمةوة لة ئاين ضونكة بةلَطةكان يةكودوان نين.. بةلآم ئةو قسةيةى سةرةوة موبالةغةى زؤرى تيَدايةو خويَنةرى نةشارةزا رةنطة وا بزانيَت ئيسلامييةكان تةنها ئةمةيان هةية بيكةن. بؤ كةسيَكيش ئاطادارى كارى بزاظة ئيسلامييةكانة ئةم ويَنةية لة ويَنةيةكى كاريكاتيَرى دةضيَت، خؤ ئةطةر ئيشى ئيسلامييةكان هةر ئةوة بواية حكومةتانى ناوضةكة ض كيَشةيةكيان دةبوو؟ راستيشة ئيسلامييةكان كةمتر باس لة ئازاديى ئيسلامييةكان دةكةن، ئةوةش دةطةرِيَتةوة بؤ دوو شت: ترسنؤكيى ئيسلامييةكان لةلايةك (كوردستانيش باشترين نموونةية)ء زةبرو زةنطى حكومةتةكان لةلايةكى تر. ئةم رةخنةيةش،واتة ديفاع نةكردن لة ئازادييةكان تةنانةت عةلمانييةكانيش دةطريَتةوة.

بطةرِيَينةوة سةر وةرطيَرِانةكةى خؤمان:

(القضايا الانصرافية) لة تةعبيريَكى نوىَ دةضيَتء هةم لة خودى وشةى (انصراف) و هةم لة سياقى قسةكة ديارة مةبةست ئةو مةسةلانةى جةوهةرى نين و خؤغافلَكردنيان تيَداية (خؤغافلَكردن لةمةسةلة سةرةكييةكان) بةلام بةكاهيَنانى ليَرةداو بؤ ئةو مةبةستة هةلَةية، بةهةرحالَ شوان واى لىَ دةكات: "طرنطى زؤر بةو مةسةلانة دةدةن كة رِووبةرى ئازاديةكان تةسكتر دةكةنةوة"! (ل127)! واتة شوان كة لة وشةكة تَيَنةطةيشتووة واتايةكى بؤ داناوة بةثيَى قسةكانى كؤتايى رِستةكة. بةواتايةكى تر شوان كؤتايى رستةكةى بينيوة كة باس لة طرنطيدانى ئيسلامييةكان بة ئاهةنطى مؤسيقىو كضى رووت دةكاتء ئةمةى بؤ بؤتة تةفسيري دوو وشةى (القضايا الانصرافية)و وايزانيوة دةبيَت واى وةربطيَرِيَت : (طرنطى زؤر بةو مةسةلانة دةدةن كة رِووبةرى ئازاديةكان تةسكتر دةكةنةوة).

سةربارى ئةو هةلَةية شوان ضؤن ئةو قسانةى وةرطيَرِاوة؟ ( مثل هذا الحفل الموسيقي هنا) واتة(وةكو ئةم ئاهةنطة مؤسيقيية لةم شويَنةدا) شوانيش واى لىَدةكات: ( وةكو هيَرشكردنة سةر ئةو ئاهةنطى مؤسيقانةى ساز دةكريَت).. (تلك الفتاة غير المحتشمة هناك) ش باس لة كضيَكة جلو بةرط و روالَةتى دةرةوةى نةطونجاوة وةك جلى كورتء رووتى لةبةربيَت يان هةلَسوكةوتى نةشياوى هةية.. تاد و شوان دةيتوانى بة دة ديَرِيش ( غير محتشمة)ى شةرح بكرداية بةلآم نةك بلَيَت (كضيَك كة مةدةنى ثؤشة و لةضكى بةسةردا نةداوة)!!

جارىَ كض ئةطةر تةنها لةضك نةدا بةسةريدا نابيَتة (غير محتشمة) و دةبيَت شتى تريشى نةدابيَت بة خؤيدا !! ثاشان ئةو نوكتةية ضيية كة وةسفى يةكيَك بكريَت جليَكى رووتى لةبةربيَت بةوةى كة (مةدةنى ثؤش)ـة؟ بةداخةوة لة كوردستاندا لةمةدةنيةت وا تيَطةيشتووين !! باشترين تةفسير بؤ قسةكةى كاك شوان ئةوةية تةعبيرى بازارِيى بةكارهيًناوة بؤ(مةدةنى) واتة (شارى) كة ديارة كضى شارى هةرطيز يةكسان نيية بة (غير محتشمة).. جطة لةوةش وشةكة كوردى نيية ضونكة كة دةلَيَيت (مةدةنى ثؤش) واتة شتيَكى لةخؤى ثؤشيوة ناوى(مةدةنى)ية وةك ضؤن دةلَيَيت ( زرىَ ثؤش-مدرعة ). خؤ ئةطةر وةزنوقافيةى زريَثؤشمان قبوولَ كرد بؤضى يةكيَك لةضكى لةسةربيَت (مةدةنى ثؤش) نةبيَت؟

وشةى مةدةنى ثؤش سةقةتةو ئةو واتاية سةقةتترةو يةكيَكة لة داهيَنانةكانى كوردستان كة جطة لة شوان لة خةلَكى ديكةشم بيستووة.. ثيرؤزمان بيَت!

18- بؤ ئةوةى كةيف و زةوقى خويَنةريش تيَك نةدةمء تا نوكتةى زريَثؤش كؤن نةبووة زؤر بةخيَرايى باقى رةخنةكةم دةخةمة رِوو، بابةتةكةش بؤ خؤى يةك ثاراطرافى ماوة.

دةقى عةرةبى باسى ضةمكى دةولَةتى ئيسلامى دةكات ( الذي عمر به الخطاب الاسلامي الحديث ).. وشةى (عمر) ضةند واتايةكى هةية وةك: ئاوةدان بوو، زؤر بوو، تةمةنى دريَذةى كيَشا.. و رةنطة مةبةست لةوة بيَت: (ئةو ضةمكةى بةهؤيةوة تةمةنى طوتارى ئيسلاميى نوىَ دريَذى كيَشا) شوانيش دةلَيَت( ئةو ضةمكةى طوتارى نويَى ئيسلامى باسى ليَدةكات).. (باس كردن) و ئةو واتايانى وشةكة هيَندة لة يةكةوة دوورن هيض شتيَك كؤيانكاتةوة.

19- دوايةمين رستةى دةقى عةرةبى باسى ئةو دةولَةتةية كة ثيَويستة موسلَمانان هةولَ بؤ بةديهيَنانى بدةن ( و انما هي ماينتج عن الارادة العامة للامة و بالتراضي من افرادها و جماعاتها) كة شوان واى وةردةطيَرِيَت ( بةلَكو شتيَكة بةرهةمى ئيرادةى ئازادانةى نةتةوةية و بةويست و خواستى تاكةكةس وطروهة جياجياكانى ئةو كؤمةلَطاية ديَتة بةرهةم ). رستةى دوايةمين (ويست وخواستى تاكةكةى..) نيية ضونكة (تراضي) واتاى ثيَكهاتن و ريَككةوتن دةطريَتةوة.

( الارادة الحرة للامة) واتة (خواستى ئازادى ئوممةت)، ئوممةتيش ضةمكيَكى ئيسلاميية كة لةسةددا سةد وةرطيَرِانى بة(نةتةوة) هةلَةيةو قةوميية عةرةبييةكان ئةو ضةمكةيان لة ئيسلام خواستووة بؤ (نةتةوة)بة مةبةستى (قوم) يان (قومية) كة ديسان ئةمة ى دووةم هةلَةية. ضؤنيش مرؤظ بتوانيَت باس لة ئيسلام و سياسةت لةئيسلامدا و ئيسلامى سياسي بكات لة ئةطةر جيانةكاتةوة نيَوان ئوممةت و نةتةوة لةكاتيَكدا ئوممةت زاراوةيةكى سةرةكيى ئيسلامء قيكرى سياسيى ئيسلاميية لة كؤنةوة تا ئةمرِؤ؟