Download Kurdish Fonts : Ali-Web - Ali-K-Alwand - Ali-K-Sahifa -Unikurd

HOME

       

 

حكومةتى سةرمايةدارى سؤسياليستى ئيسلاميى عةلمانيى تةلَةبة دثلؤماسى
بةرنامةى حكومةتيَكى بيَ بةرنامة

فاضل قةرةداغى
رِؤذنامةى كؤمةلَ، ذمارة (104) شةممة 12/11/1424 كؤضى ــ 3/1/2004 زاينى،  ل 5

بنةماى "حوكمكردنء بةس" بؤ سةردةمانيَكء لةضةند شويَنيَكدا كارةكانى رِايى دةكرد، بةلآم بؤ ئةم رِؤذطارة فةرمانرِةوا دةبآ خاوةن بةرنامةيةك بؤ حوكم بآ، مةطةر بؤى لوابآ بةبآ بةرنامةيةكى رِوونء ديار ولآت بةرِيَوةبةرآ.

لةكوردستانيشداو ثاش ئةزموونى دوانزة سالَ ئةوةى حكومةتى كوردستان كردوويةتيية بنةماى فةرمانرِةوايى هةر ئةوةية كة وتمان "حكومكردنء بةس".

هةركةسيَكيش بيةويَت نةشتةرطةرى ئةزموونةكة بكات تاكو بطاتة ئةوةى ئةو حكومةتة خاوةنى ض بةرنامةيةكة بةدةستيَكى بةتالأ دةست لةو كارةى هةلَدةطرآء جطة لة "بآ بةرنامةيى"ناتوانآ وةسفيَكى شياوى ئةو ئةزموونة بكات.

ئةطةر بشمانةوآ توخمة ثيَكهيَنةرةكانى سياسةتى حكومةتى هةريَم بدؤزينةوة هةموو جؤرة توخميَك دةبينين، لةمةدا سةرؤكى ئةو حزبة دةطمةنةى هةوليَر زؤرمان يارمةتى دةدات. ئةو حزبة تةنها يةك ئةندامى هةية كة هةم ئةندامء هةم سةرؤك. ناوةكةشى ئةطةر ببيَتة واقيع طيانيَكى برايةتى بةو هةموو رِةوتء فيكرةو مرؤظانةى كةميَك شت كؤيان دةكاتةوة.

رِؤذيَك ثاش رِاثةرِين دروشمى ئةو حزبةم لةسةر ضةند ديواريَكدا بينى؛ دروشميَك بوو نةمزانى ضييةء ض واتايةكى هةية؟ دروشمةكة شتيَك بوو لةم بابة: حزبى ثالَةوانى كريَكارى تةلَةبة دبلؤماسى. ئةوكاتة وامزانى ئةم نووسينة طالَتةجارِييةكة كة بة حزبيَكى دياريكراو دةكرآ. بةلآمئم شتة ثاش كةميَك بووة واقيع ئةطةر ضى  واقعييةتيَكى ثرِة نارِيَكى.... مةسةلةكةش واليَرةداية: كؤبوونةوةى واقيعييةت و نارِيَكى، هيض زيادةرِةوييةكيش نيية لةوةسفكردنى حكومةتى كوردستان بة حكومةتى دةوارنشين، بطرة وةسفيَكة ثرِ بةثيَستى ئةو بارودؤخةية كة حكومةتةكةى هيَنايةدى.

ئةو حكومةتة، حزبةكانيش بةطشتى متمانةيان بةو حالَةتة نويَية نةبوو. بؤى هةبوو حكومةتى مةركةزىء حزبى بةعس لة هةركاتيَكدا بطةرِيَتةوة كوردستان. حكومةتء حزبةكان حالَةتةكةيان بة شتيَكى كاتى دةزانى بؤية وةكو خيَلَيَكى دةوارنشين بوو، هةوارطةى ئةمرِؤى ئيَرةية، سبةينيَش شويَنيَكى ترة.

خيَلَيَكى وةهاش ثيَويستى بةكةمترين  دةزطاو كةرةستةى جيَطيرو ثيَويستة هةموو سامانةكةى بةدوو تا ضوار ثآ قابيلى جوولَة بآ.

تؤ تةماشاى بيناى حكومىء خانووى بةرزى بةرثرسان مةكة، ئةمة لةدةيةكى سامانى دةرةوةى سنوور كةمترة. بيَ متمانةيى لةو حالَةتة لة زؤر شتدا ديار بوو، كةمترينيان ئةوة بوو كةسوكارى بةرثرسان هيَشتا ذيانى دةرةوةى كوردستانيان ثآ باشتر بوو. ثاشان كة لةم شةرِةى دوايى حكومةتى بةعس هةرةسى هيَنا بةلَطةى تر هاتنة دةست.

تيَوةطلانى زؤر لةبةرثرسانء كةسايةتيية حزبيية طةورةكان بةثةيوةندى بة حكومةتى بةعسةوة نيشانيدا ئةوانة كاتى خؤي ضةند لةو حالَةتة كورديية بيَ متمانةبوون. بةثالأ ئةو مونافةسةيةى سامان خرِكردنةوةى لةنيَوان بةرثرساندا هةبوو كةواى لةهةنديَك لةمانة كرد بةدواى سةرضاوةيةكى ترى داهاتدا بطةرِيَن، بةرثرسان حسابيَكيان بؤ دوارِؤذ كردبوو.

لةبةر ئةم بارودؤخةو لةبةر نةبوونى يان كزيى هةستى بةرثرسياريَتى بةرامبةر بةو كؤمةلَطةيةى حكومةت بةرِيَوةى دةبات دةبينى حكومةت بةرنامةيةكى رِوونء ئاشكراى لةلايةكء رِيَكء مةحكةم لةلايةكى تر نيية.

دةتبينى لةبوارى ئابووريدا نيزاميَكى "تيَكةلأ" ثيادة دةكات، بيَطومان "تيَكةلأ" بةواتاى "تيَكةلأء ثيَكةلأ"نةك بةواتاى زانستيى وشةكة.

دةبينى لةولآتاندا حكومةت بةثيَى سياسةتء بةرنامةيةكى دياريكراوةوة تةئكيد لةسةر باج يان لةسةر طومرك دةكات. ئةو ولآتانة بةثيَى بةرذةوةندى ئابوورى ولآتةكة برِى يةكيَكيان زياد دةكات. ئةطةر ولآتةكة بيةوآ بةرهةميَكى دياريكراوى ناوخؤ لةمونافةسةى دةرةوة بثاريَزآ طومرك لةسةر هيَنانى ئةو بةرهةمة زياد دةكات، لةحالَةتى زؤرى تريشدا رِيَذةى طومرك زؤر كةم دةكةنةوة بؤ ثاراستنى ئازاديى بازرطانى. كة دواجار هةر بةقازانجى ولآتةكة دةكةويَتةوة، ئةطةر ضى باجيَكى طةورة دةخاتة سةر بةرهةمهيَنانى ناوخؤيى.

باجيش بؤ خؤى بةثيَى بةرنامةيةك دةسةثيَندرآ، زؤر ئاسايشة ئةطةر باجى سووك لةسةر بةرهةميَكى دياريكراو بؤ هاندانى بةرهةمهيَنانى دابنريَت. بةكورتى هةموو ئةمانة بةثيَى بةرنامةيةكء تيَرِوانينيَك كاريان بؤ دةكرآ، خؤ ئةطةر برِيَك ئازادى هةبآ، ئةوكارانة دةبنة جيَطةى موناقةشةء بؤيان هةية طؤرِانكارييان بةسةردا بآ.

بةلآم ئةزموونة كوردييةكة تةنها يةك ثرسياري هةبوو: "ضةند داهات كؤبكريَتةوة" بؤية باج زؤر بوو، طومرطيش زؤر، رِسوم زؤر... هةرهةمووى زؤربيَمانا (تازة كةتاكة يةك ديناري ضاث بؤ كاروبارى حكومى لةداهاتى ناوخؤيى سةرف ناكرآ ئةو باجانة كةم دةكةنةوة).

ئةزموونةكة لةبوارى ئابوورىء سياسةتى كؤمةلآيةتى لةيةك كاتدا سةرمايةدارو سؤشياليست بوو. بةرِةسمى نيزامى بازارِى ئازادبوو بةلآم دةورى دةولَةت ضيية؟ ئاراستةى حكومى بؤ ئةو نيزامة ضةندة، بةواتايةكى تر توخمى ليبرالَييةتى ئابوورى ضةندةو ضؤنة؟ كةس نازانآ. ئةو نيزامةى بازارِى ئازاد لةسايةى دةوارةكةدا بريتيية لةيةك وتة "هةركةس خؤى بذيَنآ" بةلآم ديارة ئةم وتةية نيزاميَكء بةرنامةيةك ثيَك ناهيَنيَء بةدريَذايى ميَذوو دةولَةتان هةبوونء (تاوةكو دةطاتة كويَخاء ئاغاكان) بةثيَى ئةم وتةية جوولآبوون.

لةلايةكى تريشةوة دةبينى ئةو حكومةتة ئةم وتةيةى دةخستة لاوةو خؤى دةخنية ناو كاروبارى ئابوورىء كؤمةلآيةتى كؤمةلَطةوة، بةلآم ديسان بآ بةرنامةيةكى رِيَكء رِوون. بؤ نموونة حكومةتى سةرمايةدار لةثرِ دةبيَتة سؤشياليست وةك ضؤن حكومةت دةستى طرت بةسةر زةوى هاولآتييانداء بةسةر هاولآتييانى تردا دابةشيان دةكاتء بةرامبةر بةوة رِيَذةيةكى بضووكى زةوييةكة دةداتةوة بةخاوةنةكة 20% بةلآم بة جادةو كؤلآنء قوتابخانةوة كة لة ئةنجامدا دةطاتة 12% كةئةمة لةهيض ولآتيَكدا جيَطةى نابيَتةوة كة نيزامى بازارِى ئازاد ثيادة دةكات، بةلَكو دةبآ ئةطةر حكومةت ثيَويستى بةزةوى بآ بةنرخى رِؤذ زةوييةكة بكرِيَتةوة دةنا خؤى لةبةردةم شكاتى خاوةنةكةى دةبينيَتةوة. ئةم سياسةتة "سؤشياليست"ةى حكومةتى لاى خؤمان تةنها لة حكومةتانى رِؤذانى رِابردووى جيهانى سؤشياليزمدا هةبوو ئينجا تةماشاى باقى بوارةكانى تر بكة هةمان حالَةت دةبينى. لةبارةى ئاينء سياسةت حكومةت عةلمانيية بةلآم لةحالَةتى ثيَويستدا دةبيَتة ئيسلاميى، حالَةتى ثيَويستيش وةك ئاشكراية رِةضاوكردنى هةستةكانى جةماوةر لةلايةكء هةولَى سةندنةوةى طةورةترين سةرمايةية بؤ حزبة ئيسلامييةكان كة ئةطةر كارو ضالاكييان نةبواية ئيسلام ثشطويَخراوترين شتى لاى دةسةلآت دةبوو.

كؤتايى شتيش بينيمان ئةوةبوو ضؤن تاكة شتيَك ببيَتة شةرعييةت بةخش، حكومةتى كوردى كة  بؤدةعواى كوردايةتيية كةوتة بةر طةورةترين زةبر بةئاشكرا بوونى فايلى ثةيوةندى ذمارةيةك بةرثرس بة حكومةتى بةعسةوةو كة ئةمانة تةنها بةشيَكى بضووكى بةرثرسانى فايلدارن. بةم جؤرةش دةركةوت دةسةلآت بةثالأ ئةوةى كورديية دةكرآ كةم تا زؤر بةعسيش بآ.

ئيَستاش كوردستانء عيَراقء ناوضةكة لةبةردةم واقيعى نويَدا خؤى دةبينيَتةوة، ئايا دةكرآ بةهةمان "بةرنامة"وة كاربكرآ؟ دةسةلآتى كوردى هيَشتا دةوارةكةى هةلَنةطرتووة ضونكة بينى ضؤن كةميَك ثاش كةوتنى بةغدا ئةمريكييةكان دةستيان كرد بةضةككردنى ضةكداران لةكةركووكداو نيازيان بوو سنوور بؤ ئةو دةسةلآتة دابنيَن، ئةويش دةستى كرد بة هةلَوةشانى رِيَكخراو و دةزطا حزبييةكانى. هةرضةندة دواى ئةوة  رِووداوةكاني ناوةرِاست و باشوور  رِةصيدى دةسةلآتى كوردى بةرزكردةوة بةلآم ئيَستا دةركةوتووة بارودؤخى عيَراق ضةند ئالَؤزةو زانرا كة ئةمةريكا دةيةوآ رِؤذيَك زووتر لة تةلَةزطةى عيَراق رِزطارى بآء دوور نيية سياسةتى لةثرِ بطؤرِيَتء برِيارى كشانةوة لةعيَراق بدات. ديارة دةسةلآت حسابيَك بؤ ئةو رِؤذة دةكات، بةلآم ئةطةر ئةمة بةهانةى بآ بؤ هيَشتنةوةى دةوارةكةى، رِؤذيَك دآ دةبينآ ضةندة لةدواداية لةوةش خراثتر ئةم بيَبةرنامةيية دةسةلآتى كوردى هيَندة لاواز دةكات بازدان بةسةريدا ئاسان دةكاتء هةتا ئةطةردان بةهةريَمى كوردستانرا قةوارةكة ئةوةندة نارِيَك دةبآ بةرطةى طةمة طةورةكةى ئةمجارةى ناو عيَراق ناطرآ. ديارة ئةطةر حكومةتى سةرمايةدارى سؤشياليستى ئيسلاميى عةلمانى ... تاد بؤ طالَتةو طةثى جاران هةرضؤنيَك بآ وجوودى خؤى دةثاراست طةمةى ئةمرِؤ ثيَكةنينى بةو طالَةتةو طةثة نايةت.

تيَبينى:"بةرنامةى حكومةتيَكى بيَ بةرنامة" ناوونيشانى دووةمى بابةتةكة بوو بةلآم لة رِؤذنامةكة لابرا.